Πρωθυστερο και ανωφελα εμπροσθοβαρες το 3^ο μνημονιακο προγραμμα, ομως οχι λιγωτερο το σχημα που  ενστερνιζεται η ελληνικη κυβερνηση. Τοσο η πλευρα των δανειστων οσο και αυτη της οφειλετριας χωρας αντιστρεφουν τις προτεραιοτητες προτασσoντας ο,τι θα επρεπε να επεται, ενω μεταθετουν στο μελλον ο,τι προηγειται. Οι συνεπειες κηρυσσονται αιτιες, ενω οι πραγματικες αιτιες για τον σημερινη κατολισθηση υποβαθμιζονται σε απλες συνεπειες. Οι χρόνιες παθογενειες της ελληνικης οικονομιας και κοινωνιας δεν εμποδισαν κατα το παρελθον την πραγματοποιηση υψηλων ρυθμων αναπτυξης, που επετρεπαν την αυτοσυντηρηση και διαιωνιση τους. Ομως, αυτες ελαβαν ακομη μεγαλυτερες, τερατωδεις και μη-διαχειρησιμες διαστασεις απο την στιγμη που η οικονομια της χωρας εκ των ανω εξωθηθηκε και καθηλωθηκε σε αρνητικους ρυθμους. Μετα το 2010, η θεραπευτικη αγωγη αποδειχθηκε οχι μονον αλυσιτελης, αλλα και απελπιστικα δεινοτερη της αρχικης ασθενειας.

Τυπικο παραδειγμα το ασφαλιστικο. Εκ μερους της ΕΕ, ο Επιτροπος Μοσκοβισι διατυπωνει ιεραρχηση στοχων με την οποια η κυβερνηση δεν χανει ευκαιρια να ευθυγραμμιζεται: για την αναγκαια επιστροφη της χωρας στην αναπτυξη, πρωτα η επιλυση του συνταξιοδοτικου, επειτα η αξιολογηση και μονον στο τελος η ρυθμιση του χρεους. Ωστοσο, παρασιωπαται ετσι οτι το ασφαλιστικο δεν ειναι αιτια, αλλα συνεπεια της διεθνους, ευρωπαικης και ελληνικης κρισης και του υφεσιακου δρομου που επιλεγεται για την αντιμετωπιση της. Οταν η συνταξιοδοτικη δαπανη και οι συνταξεις θα εχουν συρρικνωθει και τα συνταξιοδοτικα ταμεια θα εχουν «εξυγιανθει» επι χαρτου, τοτε η οικονομια, αντι να επιστρεφει στην αναπτυξη, θα εχει οριστικα  εγκατασταθει στην κολαση της υφεσης χωρις δυνατοτητα επιστροφης ουτε μετανοιας. Μοιραια και αναποφευκτα, καθε προσαρμογη που επιχειρειται σε συνθηκες υφεσης αφαιρει κινητρα για την αναγκαια ανακαμψη. Και οσες μεταρρυθμισεις του συνταξιοδοτικου εχουν επιτυχει στον κοσμο, οπως στον Καναδα, Σουηδια, Δανια, Νορβηγια, οφειλουν την επιτυχια τους στο οτι πραγματοποιηθηκαν οχι αιφνιδιαστικα και εξ υφαρπαγης, αλλα σταδιακα, σε βαθος χρονου και οπωσδηποτε με την μεριμνα αποφυγης αρνητικων επιπτωσεων στο ρυθμο αναπτυξης της συνολικης οικονομιας. Στην ελληνικη περιπτωση οχι μονον αγνοουνται ολες αυτες οι αναγκαιες προφυλαξεις, αλλα και απολυτως αυθαιρετα και ατεκμηριωτα η προσαρμογη του ασφαλιστικου τιθεται ως δηθεν προυποθεση για την ανακαμψη, ενω στην πραγματικοτητα ισχυει ακριβως το αντιθετο: η εξυγιανση του ασφαλιστικου δεν ειναι προυποθεση για την ανακαμψη, αλλα η ανακαμψη συνιστα προυποθεση για την εξυγιανση του ασφαλιστικου. Ουτε βεβαια ισχυει η μιζερη «θεωρια» οτι δηθεν οι σημερινες γενιες μεταθετουν στις επομενες το κοστος των συνταξιοδοτικων απολαυων τους. Στο μεταπολεμικο συστημα της κατανομης του ασφαλιστικου κοστους μεταξυ των γενιων, που ισχυσε σε ολοκληρη την δυτικη Ευρωπη, ειναι αυτονοητο οτι καθε γενια μεταθετει το κοστος στην επομενη, αλλα και αυτη με την σειρα της στην μεθεπομενη και ουτω καθεξης χωρις τελος. Αυτο το συστημα αποβαινει ακαλυπτο μονον εαν προεξοφλειται ως δεδομενο το οριστικο τελος της αναπτυξης και εκ προοιμιου ματαιη καθε προσπαθεια αναθερμανσης της. Ο Κευνς δεν απερριπτε την ισοσκελιση των βασικων λογαριασμων, μονον που την μετεθετε απο την εναρξη της περιοδου στη ληξη της, προεξοφλωντας την αυξηση του εισοδηματος που θα εχει στο μεταξυ παραχθει.

Η διευθετηση του ασφαλιστικου που προωθει σημερα η κυβερνηση προς ικανοποιηση των δανειστων, μειωνει την συμμετοχη του κρατους στην ασφαλιστικη δαπανη, αυξανει σε αντισταθμιση τις εισφορες, ομως τελικα οι συνταξεις περικοπτονται και η εθνικη δαπανη για συνταξεις μειωνεται. Απο την στιγμη που οι συνταξεις τροφοδοτουν σημερα στη χωρα μας 50% της εσωτερικης ζητησης, καθε περαιτερω περικοπη τους θα σημαινει οτι, περαν του κοινωνικου και ανθρωπιστικου προβληματος, μειωνεται επισης η συνολικη εθνικη δαπανη, δηλαδη το συνολικο εισοδημα που δαπαναται στην εσωτερικη αγορα και στην ελληνικη οικονομια. Οι ασφαλιστικοι λογαριασμοι εξυγιαινονται εις βαρος του επιπεδου λειτουργιας της οικονομιας. Πως ειναι δυνατον, υπ’αυτες τις συνθηκες, να αναμενεται σταθεροποιηση της οικονομιας και οχι περαιτερω κατολισθηση της σε σαφως κατωτερα επιπεδα; Παραλληλα, ειναι γνωστο οτι η σημερινη οξυτητα του ασφαλιστικου δεν ανατρεχει τοσο στο απωτερο «αμαρτωλο» παρελθον, οσο κυριως σε ο,τι εχει μεσολαβησει κατα την τελευταια 6ετια. Με τις «εξυγιαντικες» επιλογες απο το 2010, ενθαρρυνθηκε εκ των ανω η συνταξιοδοτηση εις βαρος της απασχολησης, με συνεπεια ο αριθμος των αποχωρουντων να εκτιναχθει απο 50000 ατομα ετησιως σε 120000. Παραλληλα, με τις επιλογες της λιτοτητος ο αριθμος των απασχολουμενων μειωθηκε δραστικα κατα 25%, με συνεπεια την μειωση εισφορων στα ταμεια. Η χαριστικη βολη στο ασφαλιστικο εξασφαλισθηκε με το PSI το 2012, οταν το κρατος διεγραψε 17 δις αποθεματικων των ταμειων που ειχαν τοποθετηθει σε τιτλους του δημοσιου. Η ελαφρυνση του δημοσιου χρεους πραγματοποιηθηκε εις βαρος των συνταξιουχων και των ταμειων τους. Απο το απωτερο παρελθον, την δεκαετια του 1950, το κρατος υποχρεωνε τα ταμεια να τοποθετουν τα αποθεματικα τους χωρις ανταποδοση στην Τραπεζα Ελλαδος. Υπ’αυτες τις συνθηκες, ποιος διασωζει ποιον; Το κρατος τα ταμεια ή μηπως τα ταμεια το κρατος; Οποια και αν ειναι η απαντηση, οταν η  συνολικη συνταξιοδοτικη δαπανη περικοπτεται, τοτε οι συνεπειες δεν πληττουν μονον τους συνταξιουχους, αλλα ολοκληρη την εθνικη οικονομια. Εαν σημερα το κρατος επεστρεφε απλως στα ταμεια την απωλεια που το ιδιο προκαλεσε το 2012 με την μονομερη διαγραφη αποθεματικων 17 δις, το ασφαλιστικο θα καλυπτοταν για αρκετες δεκαετιες. 

Σε καθε περιπτωση δεν προηγειται το ασφαλιστικο της αναπτυξης, αλλα αντιθετα η αναπτυξη του ασφαλιστικου. Παρομοια αντιστροφη προτεραιοτητων γινεται με το δημοσιο χρεος. Ενω απο πολλες πλευρες αναγνωριζεται οτι το βαρος του χρεους επισκιαζει καθε ορατοτητα για το αμεσο μελλον της ελληνικης οικονομιας, εν τουτοις οι δανειστες επιβαλλουν και η κυβερνηση αποδεχεται οτι προηγειται η σταθεροποιηση της οικονομιας και επεται η ρυθμιση του χρεους. Ομως, κατα ποσο μπορει να σταθεροποιηθει η οικονομια ενοσω επικρεμαται η δαμοκλειος σπαθη του χρεους; Η ρυθμιση του δεν επεται της σταθεροποιησης, αλλα αντιθετα προηγειται αυτης και μαλιστα αποτελει πλεον στοιχειωδη και απαρακαμπτη προυποθεση της.

Εν τουτοις, η σημερινη κυβερνηση προσχωρει και ενστερνιζεται την προσεγγιση των προκατοχων της, αποδεχομενη οτι με την εξονυχιστικη τηρηση των μνημονιακων δεσμευσεων θα αποσπασει θετικη αξιολογηση, ωστε να ανοιξει ο δρομος για την σταθεροποιηση, ανακαμψη και τελικη ρυθμιση του χρεους.

Δεν υπαρχει καμια αμφιβολια οτι το μημονιακο προγραμμα δεν οδηγει σε ανακαμψη ουτε σταθεροποιηση, αλλα σε διαιωνιση και εμβαθυνση της υφεσης, με συνεπεια την μη-διαχειρησιμοτητα ολων των επιμερους προβληματων, οπως το ασφαλιστικο και τα αλλα. Αυτο η σημερινη κυβερνηση το εγνωριζε καλα οταν βρισκοταν στην αντιπολιτευση, ομως σημερα εμφανιζεται να το αγνοει. Ακομη και τον περασμενο Σεπτεμβριο, αυτο που της εξασφαλισε την εκλογικη νικη δεν ηταν φυσικα η επαγγελια εφαρμογης των μνημονιακων δεσμευσεων, αλλα η υποσχεση για επεξεργασια «παραλληλου προγραμματος» που θα αντισταθμιζε τις υφεσιακες συνεπειες τους. Ωστοσο, μεχρι σημερα οχι μονον το παραλληλο προγραμμα απουσιαζει και μονον το μνημονιακο τηρειται, αλλα και η κυβερνηση εμφανιζεται να αισιοδοξει με την πεποιθηση οτι με την απλη, υποδειγματικη και χωρις αντισταθμιση τηρηση του ανοιγει ο δρομος για την επιστροφη σε καποια υποθετικη «κανονικοτητα». Απο το ελβετικο Νταβος, ο πρωθυπουργος διαβεβαιωνει οτι το 2016 η Ελλαδα θα καταπληξει την παγκοσμια κοινοτητα, οτι οι ξενοι επενδυτες θα προσελθουν αφου η χωρα βαδιζει στον σωστο δρομο, οτι η ανακεφαλαιοποιηση των τραπεζων πραγματοποιηθηκε με επιτυχια, οπως και η απορροφηση των διαρθρωτικων ευρωπαικων κονδυλιων. Ωστοσο, το ζητημα ειναι οτι αφου η ανακεφαλαιοποιηση πραγματοποιηθηκε εις βαρος της οικονομιας, σημερα οι τραπεζες δεν χρηματοδοτουν επιχειρησεις που διατηρουνται στα ορια της χρεωκοπιας. Ομοιως, μπορει να πραγματοποιειται με επιτυχια η απορροφηση των προγραμματων ΕΣΠΑ, ομως απο την πλευρα του το κρατος, περικοπτοντας  εισοδηματα και δαπανες, ειτε δημοσιες ειτε ιδιωτικες, με αυξησεις φορων και εισφορων, καταληγει να αντισταθμιζει αρνητικα και να εξουδετερωνει καθε ευεργετικη επιπτωση στο επιπεδο λειτουργιας της οικονομιας. Ενοσω η οικονομια παραμενει συρρικνουμενη, αυτο μπορει να εκτιμαται απο τους δανειστες, αλλα δεν πειθει ουτε προσελκυει τους υποψηφιους επενδυτες και μαλιστα τους απωθει ακομη περισσοτερο. Οι επενδυσεις προσελκυονται απο αναπτυσσομενες οικονομιες, ενω απωθουνται απο συρρικνουμενες.  Υπ’αυτες τις συνθηκες, εαν το 2016 η Ελλαδα κατορθωσει την επαναφορα στην αναπτυξη, αυτο θα προξενουσε πραγματι παγκοσμια καταπληξη, αφου θα συνιστουσε κατορθωμα απο τα αγραφα και οπωσδηποτε παγκοσμια πρωτοτυπια.  

Η κοινωνια μπορει να κατανοει οτι σταθηκε αδυνατον να ξεφυγει η χωρα απο τις αξιωσεις των δανειστων της, ομως δεν ανεχεται τον εμπαιγμο οτι δηθεν με αυτη την καταναγκαστικη πορεια και χωρις αντισταθμισμα ουτε συγκεκριμενο σχεδιο για κατι το διαφορετικο θα μπορεσει ποτε η χωρα να φθασει οπουδηποτε αλλου εκτος απο την εξασφαλιση του μαρασμου της. Το συναισθημα οτι οι σημερινες προσθετες θυσιες στις οποιες η κυβερνηση καλει τους πολιτες δεν οδηγουν πουθενα και κατ’ουδενα τροπο σε καμια επανοδο στην κανονικοτητα αποξενωνει και παλι την εξουσια απο τα κοινωνικα ερεισματα που μεχρι προσφατα την εστηριζαν. Εαν σημερα επανερχεται η κοινωνικη καταθλιψη, δεν ειναι επειδη εγκαταληφθηκαν οι ρητοριες της «μεγαλης ανατροπης», αλλα κυριως επειδη οι πολιτες που δεν ελαβαν μερος σε κανενα «παρτυ» βλεπουν να τους αμφισβητειται το δικαιωμα στη ζωη απο αυτους που συνεχιζουν την «διασκεδαση». Κι ομως, αυτη η εξελιξη δεν ηταν καθολου μοιραια ουτε προδιαγεγραμμενη, θα μπορουσε να εχει αποφευχθει, αλλα και σημερα ακομη δεν ειναι αργα για να αποτραπει. Για την αποξενωση απο την κοινωνια δεν χρειαζονται κατ’αναγκην κακες προθεσεις, αρκουν και οι καλες και ισως οι δευτερες ειναι αποτελεσματικωτερες απο τις πρωτες. Σε καθε περιπτωση, το κρισιμο σημειο δεν ειναι οι προθεσεις, αλλα η συνεχης διαβουλευση με την κοινωνια και η καθοριστικη συμμετοχη της στην ληψη των αποφασεων που την αφορουν. Ενοσω αυτη η πλευρα παραμελειται και υποβαθμιζεται, κανενα προγραμμα δεν θα αποδιδει και ακομη χειροτερα καμια παντελης ελλειψη προγραμματος δεν θα κατανοειται ουτε θα συγχωρειται.-  

kvergo@gmail.com