Η αμερικανική κοινωνία πείστηκε ότι όλοι θα μπορούσαν να γίνουν πλούσιοι, να βάζουν τα πόδια τους πάνω στα γραφεία των καινούργιων εξοχικών τους σπιτιών και να αφήνουν τα χρήματά τους να δουλεύουν γι' αυτούς
ΗΠΑ: για τους περισσότερους το όνειρο του εύκολου χρήματος δεν θα γίνει ποτέ αληθινό
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ:
Του ΘΑΝΑΣΗ ΤΣΙΤΣΑ
|
|
Χρήματα για το τίποτα. Αποκτήστε ένα σπίτι δικό σας χωρίς προκαταβολή. Μην πληρώνετε για τις οικιακές σας συσκευές μέχρι το 2012. Αυτό είναι το νέο αμερικανικό όνειρο και τα τελευταία χρόνια εκατομμύρια το ζουν ιλιγγιωδώς. Η παλαιά εκδοχή πέθανε -αυτή που ο ιστορικός Τζέιμς Ανταμς εισήγαγε στον κόσμο ως «εκείνο το όνειρο μιας γης στην οποία η ζωή θα ήταν καλύτερη και πλουσιότερη και πιο γεμάτη για όλους, με ευκαιρίες για τον καθέναν σύμφωνα με την ικανότητα ή τα επιτεύγματα».
Αυτά τα πουριτανικά ιδεώδη -να δουλεύεις σκληρά, να αποταμιεύεις για μια καλύτερη ζωή- δεν πέθαναν στις ΗΠΑ από τα φυσικά αίτια -της ηλικίας και της αχρησίας. Τα σκότωσαν, με προθυμία και σκοπιμότητα, ούτως ώστε να δημιουργήσουν μια νέα χρυσή εποχή. Η αμερικανική κοινωνία πείστηκε ότι όλοι θα μπορούσαν να γίνουν πλούσιοι, να βάζουν τα πόδια τους πάνω στα γραφεία των καινούργιων εξοχικών τους σπιτιών και να αφήνουν τα χρήματά τους να δουλεύουν γι' αυτούς. Τα κέρδη από την εργασία είναι για τους μη διαφωτισμένους. Οι μετοχές αποτελούν τον νέο χρυσό μόσχο. Δυστυχώς, αυτό είναι ένα ψεύτικο όνειρο. Ναι, οι πολυτελείς κατοικίες αγγίζουν νέα μυθικά ύψη. Οι πωλήσεις των Ferrari αυξάνονται. Ωστόσο, μεγάλο ποσοστό από τον ολοένα αυξανόμενο πλούτο είναι ένα παραπέτασμα που καλύπτει τον παραπαίοντα πύργο του χρέους - τον μεγαλύτερο που έχει δει ποτέ ο πλανήτης.
Ο κίνδυνος ήδη «βροντά» στη Γουόλ Στριτ. Οι χαμηλής φερεγγυότητας υποθήκες (subrime mortgage) ανέβηκαν στη συνείδηση του κόσμου αυτό το καλοκαίρι και έγινε η φράση-κλειδί της εποχής. Οι «εγκέφαλοι» των εξασφαλισμένων ανταποδοτικών κεφαλαίων (hedge funds), οι οποίοι διαθέτουν μισθούς δεκάδων εκατομμυρίων για την υποτιθέμενη οικονομική τους δυνατότητα να μαντεύουν, που όμως έχουν μικρή εξουσία, στοιχηματίζουν τα πάμπολλα δισεκατομμύρια στην ικανότητα των χαμηλής φερεγγυότητας δανειζομένων να βρουν, ως εκ θαύματος, μέσα ώστε να ξεπληρώσουν δάνεια που υπερβαίνουν κατά πολύ αυτά που κερδίζουν. Κύματα έντασης κυριεύουν τις χρηματαγορές. Παρά την αναστάτωση που προκαλεί αυτή η κατάρρευση, δεν είναι παρά ένας μόνο ψίθυρος. Η κρίση χρέους της Αμερικής είναι βαθιά.
Πώς έφτασε σε αυτό; Πώς η Αμερική -συλλογικά και ως άτομα- έγινε ένα έθνος εθισμένο στο χρέος, που ωθήθηκε προς και πέρα από το όριο της χρεοκοπίας; Τα ποσοστά αποταμίευσης βρίσκονται κάτω από το μηδέν. Οι προσωπικές χρεοκοπίες αγγίζουν ύψη ρεκόρ. Το συνολικό χρέος των ΗΠΑ είναι, κατά μέσο όρο, περισσότερο από 160.000 δολάρια για κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί. Σε μια ευρύτερη κλίμακα, η Κίνα διαθέτει 1 τρισεκατομμύριο αμερικανικών ομολόγων. Η Ιαπωνία και άλλες χώρες χρωστάνε επίσης πολλά.
Η ιστορία ξεκινά με την εργασία. Οι δεκαετίες που ακολούθησαν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν χρονιές ανάπτυξης. Η οικονομική άνθηση ήταν σημαντική και ισχυρά βιομηχανικά σωματεία έκαναν εφικτό, για τους πολίτες της εργατικής τάξης, το όνειρο της μεσαίας τάξης. Οι εργάτες αγόρασαν σπίτια και αυτοκίνητα σε τέτοια ποσότητα που συνέβαλαν στην ειδυλλιακή εικόνα των αμερικανικών προαστίων. Ωστόσο, στις αρχές της δεκαετίας του '70, ο πλούτος για εκείνους που ζουν στο μεροκάματο έφτασε στο ζενίθ. Μέχρι τότε, η επιχειρηματική Αμερική άρχισε να κουρελιάζει το σιωπηρό κοινωνικό συμβόλαιο που είχε με τους εργάτες της λόγω του φόβου τού αυξημένου ανταγωνισμού από το εξωτερικό. Οι εταιρείες περικόπτουν το κόστος βρίσκοντας φτηνά εργατικά στο εξωτερικό, δημιουργώντας εμπόδια στα ημερομίσθια.
Αυτά τα πουριτανικά ιδεώδη -να δουλεύεις σκληρά, να αποταμιεύεις για μια καλύτερη ζωή- δεν πέθαναν στις ΗΠΑ από τα φυσικά αίτια -της ηλικίας και της αχρησίας. Τα σκότωσαν, με προθυμία και σκοπιμότητα, ούτως ώστε να δημιουργήσουν μια νέα χρυσή εποχή. Η αμερικανική κοινωνία πείστηκε ότι όλοι θα μπορούσαν να γίνουν πλούσιοι, να βάζουν τα πόδια τους πάνω στα γραφεία των καινούργιων εξοχικών τους σπιτιών και να αφήνουν τα χρήματά τους να δουλεύουν γι' αυτούς. Τα κέρδη από την εργασία είναι για τους μη διαφωτισμένους. Οι μετοχές αποτελούν τον νέο χρυσό μόσχο. Δυστυχώς, αυτό είναι ένα ψεύτικο όνειρο. Ναι, οι πολυτελείς κατοικίες αγγίζουν νέα μυθικά ύψη. Οι πωλήσεις των Ferrari αυξάνονται. Ωστόσο, μεγάλο ποσοστό από τον ολοένα αυξανόμενο πλούτο είναι ένα παραπέτασμα που καλύπτει τον παραπαίοντα πύργο του χρέους - τον μεγαλύτερο που έχει δει ποτέ ο πλανήτης.
Ο κίνδυνος ήδη «βροντά» στη Γουόλ Στριτ. Οι χαμηλής φερεγγυότητας υποθήκες (subrime mortgage) ανέβηκαν στη συνείδηση του κόσμου αυτό το καλοκαίρι και έγινε η φράση-κλειδί της εποχής. Οι «εγκέφαλοι» των εξασφαλισμένων ανταποδοτικών κεφαλαίων (hedge funds), οι οποίοι διαθέτουν μισθούς δεκάδων εκατομμυρίων για την υποτιθέμενη οικονομική τους δυνατότητα να μαντεύουν, που όμως έχουν μικρή εξουσία, στοιχηματίζουν τα πάμπολλα δισεκατομμύρια στην ικανότητα των χαμηλής φερεγγυότητας δανειζομένων να βρουν, ως εκ θαύματος, μέσα ώστε να ξεπληρώσουν δάνεια που υπερβαίνουν κατά πολύ αυτά που κερδίζουν. Κύματα έντασης κυριεύουν τις χρηματαγορές. Παρά την αναστάτωση που προκαλεί αυτή η κατάρρευση, δεν είναι παρά ένας μόνο ψίθυρος. Η κρίση χρέους της Αμερικής είναι βαθιά.
Πώς έφτασε σε αυτό; Πώς η Αμερική -συλλογικά και ως άτομα- έγινε ένα έθνος εθισμένο στο χρέος, που ωθήθηκε προς και πέρα από το όριο της χρεοκοπίας; Τα ποσοστά αποταμίευσης βρίσκονται κάτω από το μηδέν. Οι προσωπικές χρεοκοπίες αγγίζουν ύψη ρεκόρ. Το συνολικό χρέος των ΗΠΑ είναι, κατά μέσο όρο, περισσότερο από 160.000 δολάρια για κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί. Σε μια ευρύτερη κλίμακα, η Κίνα διαθέτει 1 τρισεκατομμύριο αμερικανικών ομολόγων. Η Ιαπωνία και άλλες χώρες χρωστάνε επίσης πολλά.
Η ιστορία ξεκινά με την εργασία. Οι δεκαετίες που ακολούθησαν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν χρονιές ανάπτυξης. Η οικονομική άνθηση ήταν σημαντική και ισχυρά βιομηχανικά σωματεία έκαναν εφικτό, για τους πολίτες της εργατικής τάξης, το όνειρο της μεσαίας τάξης. Οι εργάτες αγόρασαν σπίτια και αυτοκίνητα σε τέτοια ποσότητα που συνέβαλαν στην ειδυλλιακή εικόνα των αμερικανικών προαστίων. Ωστόσο, στις αρχές της δεκαετίας του '70, ο πλούτος για εκείνους που ζουν στο μεροκάματο έφτασε στο ζενίθ. Μέχρι τότε, η επιχειρηματική Αμερική άρχισε να κουρελιάζει το σιωπηρό κοινωνικό συμβόλαιο που είχε με τους εργάτες της λόγω του φόβου τού αυξημένου ανταγωνισμού από το εξωτερικό. Οι εταιρείες περικόπτουν το κόστος βρίσκοντας φτηνά εργατικά στο εξωτερικό, δημιουργώντας εμπόδια στα ημερομίσθια.
|
|
Το 1972, τα ημερομίσθια άγγιξαν το αποκορύφωμα. Σύμφωνα με το υπουργείο Στατιστικής για Εργασία, οι εργάτες κέρδιζαν 331 δολάρια την εβδομάδα -προσαρμοσμένα στον πληθωρισμό- του 1982. Από τότε άρχισε η κατηφόρα. Σήμερα, τα πραγματικά ημερομίσθια είναι κατά το 1/5, σχεδόν, χαμηλότερα - αυτό συμβαίνει παρότι το πραγματικό κατά κεφαλήν εισόδημα διπλασιάστηκε την ίδια περίοδο.
Ακόμα, και καθώς τα ημερομίσθια πέφτουν, ο καταναλωτισμός ενθαρρύνθηκε να συνεχίσει να ανθεί και να φτάνει σε πρωτοφανή ύψη. Οι αγορές έγιναν πατριωτικό καθήκον, το οποίο διέκρινε τους πολίτες από τους κομμουνιστές εχθρούς τους κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Στη δεκαετία του '80, επί Ρόναλντ Ρέιγκαν, η αυξανόμενη έλλειψη φόβου των καταναλωτών μπροστά στο χρέος και η δίψα τους για αγαθά καλύφτηκαν με την απελευθέρωση του δανεισμού. Η πίστωση δεν έγινε απλώς εύκολα διαθέσιμη, αλλά έγινε και προϊόν αγοράς. Το χρέος των πιστωτικών καρτών, στα 880 δισεκατομμύρια δολάρια, είναι τώρα τριπλάσιο από ό,τι ήταν το 1988, ύστερα από προσαρμογή στον πληθωρισμό. Τα μπάρμπεκιου και οι οθόνες των τηλεοράσεων έχουν το μέγεθος μικρών αυτοκινήτων. Τόσα πολλά για να γεμίσουν καλύτερα το μέσο καινούργιο σπίτι, που το 2005 ήταν περισσότερο από 50% μεγαλύτερο από ό,τι το μέσο σπίτι του 1973.
Ολα αυτά είναι υπέροχα νέα για τον επιχειρηματικό τομέα, ο οποίος και κερδίζει χρήματα από τα δάνεια σε καταναλωτές καθώς και από τις αγορές τους. Ακόμα καλύτερα: Τα χαμηλότερα ημερομίσθια σημαίνουν χαμηλότερο κόστος και υψηλότερα κέρδη. Αυτοί οι παράγοντες βοήθησαν το Χρηματιστήριο να ξεκινήσει μια άνθηση - ρεκόρ στις αρχές της δεκαετίας του '80, η οποία συνέχισε σχεδόν χωρίς να ελαττωθεί μέχρι σήμερα.
Αυτές οι συνθήκες δημιούργησαν τεράστιο πλούτο, συγκεκριμένα για μια τάξη ανθρώπων: εκείνους που ελέγχουν αυτό που είναι γνωστό ως οικονομική απόδοση, το οποίο μπορεί να είναι το εισόδημα «που κερδίζεται» από την ιδιοκτησία ενός ακινήτου. Κάποιες μορφές οικονομικής απόδοσης συμπεριλαμβάνουν μερίσματα από μετοχές ή κέρδη κεφαλαίου από την πώληση μετοχών ή ιδιοκτησίας. Η αλχημεία αυτής της απόδοσης είναι ότι δεν απαιτεί προσπάθεια για να παραχθούν χρήματα.
Οι κυβερνήσεις, από την πλευρά τους, ενθαρρύνουν τους επενδυτές ή τις τάξεις που δανείζονται. Η οικονομική απόδοση, με τη μορφή κερδών κεφαλαίου, φορολογείται λιγότερο από ό,τι το εισόδημα που κερδίζεται σε κάθε σχεδόν βιομηχανοποιημένη χώρα. Στις ΗΠΑ, συγκεκριμένα, τα κέρδη από τα κεφάλαια φορολογούνται με πάρα πολύ μικρό ποσοστό. Ενας άνδρας του οποίου η δουλειά πληρώνει 100.000 δολάρια μπορεί να χρωστάει 35% από αυτό σε φόρους -συγκριτικά με το 15% φόρο για κάποιον του οποίου οι μετοχές αποφέρουν το ίδιο ποσό.
Εχοντας την επιλογή μεταξύ της εργασίας για τη μείωση αποδόσεων και συνδυάζοντας τα εύκολα πλούτη του εισοδηματία, οι άνθρωποι επιδιώκουν το τελευταίο. Αν η τάξη των εισοδηματιών είναι μυθικά πλούσια, γιατί δεν μπορεί ο καθένας να γίνει μέλος; Πολίτες κάθε επαγγέλματος επιδίωξαν να κάνουν τα χρήματά τους να δουλέψουν γι' αυτούς, βάζοντάς τα σε επενδύσεις. Αυτό παρακίνησε την έκρηξη της οικονομικής βιομηχανίας - άνθρωποι που διαχειρίζονται τα χρήματα των άλλων. Η σημερινή 10 τρισεκατομμυρίων δολαρίων βιομηχανία αμοιβαίων κεφαλαίων έχει 700 φορές το μέγεθος που είχε τη δεκαετία του 1970. Τα εξασφαλισμένα κεφάλαια, οι διαχειριστές χρημάτων για τους υπερβολικά πλούσιους, μέτρησαν 500 επενδυτικές εταιρείες το 1990, διαχειριζόμενες 38 δισεκατομμύρια δολάρια σε ακίνητα. Τώρα υπάρχουν παραπάνω από 6.000 επενδυτικές εταιρείες που διαχειρίζονται περισσότερα από 1 τρισεκατομμύριο δολάρια σε ακίνητη περιουσία.
Τα τελευταία χρόνια, το επιπλέον ξελόγιασμα των χαμηλών επιτοκίων προκάλεσε μια άνθηση για δύο ειδών εισοδηματίες στην καρδιά της παρούσης κρίσης χρέους. Πρόκειται για τους αγοραστές σπιτιών και τις εταιρείες ιδιωτικών μετοχικών κεφαλαίων. Ομως πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι τα χαμηλά επιτόκια είναι από μόνα τους προϊόν εργασίας εκτός εταιρείας.
Η Αμερική παίρνει αγαθά από την Κίνα. Η Κίνα παίρνει δολάρια από τις ΗΠΑ. Προκειμένου να κρατήσουν χαμηλή την αξία του νομίσματός τους -ούτως ώστε να εξακολουθήσουν να είναι φτηνές οι εξαγωγές- η Κίνα δεν ξοδεύει αυτά τα δολάρια στο εσωτερικό της Κίνας, αλλά αγοράζει περιουσιακά στοιχεία, όπως ομόλογα. Η Κίνα έχει περίπου 900 δισεκατομμύρια δολάρια σε αμερικανικά ομόλογα. Αυτός ο μαζικός δανεισμός χρημάτων από την Κίνα (και σε μικρότερο βαθμό από την Ιαπωνία) έστειλε τα επιτόκια στις ΗΠΑ σε χαμηλά επίπεδα ρεκόρ.
Τώρα ο τροχός αρχίζει πραγματικά να επιταχύνει. Ο φτηνός δανεισμός ενθάρρυνε εκατομμύρια Αμερικανών να δανειστούν παραπάνω, να αγοράσουν σπίτια και να εκτοξεύσουν στα ύψη τις τιμές των ακινήτων. Οι αυξανόμενες τιμές των σπιτιών ενθάρρυναν τις τράπεζες να δανείζουν ελεύθερα, γεγονός που έσπρωξε ακόμα περισσότερους αγοραστές στην αγορά - πολλοί πίστευαν στην υστερία των επενδύσεων σε ακίνητα που προσέφεραν μια ατέρμονη κλίμακα στα πλούτη και δανείστηκαν υπερβολικά ώστε να χρηματοδοτήσουν τα όνειρά τους για να πάνε μπροστά. Οι άνθρωποι άρχισαν να δανείζονται σε αντίθεση με την εκτοξευμένη τιμή των σπιτιών τους, προκειμένου να αγοράσουν έπιπλα, οικιακές συσκευές και τηλεοράσεις. Αυτά τα δάνεια προσέθεσαν 200 δισεκατομμύρια δολάρια στην αμερικανική οικονομία μόνο το 2004.
Ακόμα, και καθώς τα ημερομίσθια πέφτουν, ο καταναλωτισμός ενθαρρύνθηκε να συνεχίσει να ανθεί και να φτάνει σε πρωτοφανή ύψη. Οι αγορές έγιναν πατριωτικό καθήκον, το οποίο διέκρινε τους πολίτες από τους κομμουνιστές εχθρούς τους κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Στη δεκαετία του '80, επί Ρόναλντ Ρέιγκαν, η αυξανόμενη έλλειψη φόβου των καταναλωτών μπροστά στο χρέος και η δίψα τους για αγαθά καλύφτηκαν με την απελευθέρωση του δανεισμού. Η πίστωση δεν έγινε απλώς εύκολα διαθέσιμη, αλλά έγινε και προϊόν αγοράς. Το χρέος των πιστωτικών καρτών, στα 880 δισεκατομμύρια δολάρια, είναι τώρα τριπλάσιο από ό,τι ήταν το 1988, ύστερα από προσαρμογή στον πληθωρισμό. Τα μπάρμπεκιου και οι οθόνες των τηλεοράσεων έχουν το μέγεθος μικρών αυτοκινήτων. Τόσα πολλά για να γεμίσουν καλύτερα το μέσο καινούργιο σπίτι, που το 2005 ήταν περισσότερο από 50% μεγαλύτερο από ό,τι το μέσο σπίτι του 1973.
Ολα αυτά είναι υπέροχα νέα για τον επιχειρηματικό τομέα, ο οποίος και κερδίζει χρήματα από τα δάνεια σε καταναλωτές καθώς και από τις αγορές τους. Ακόμα καλύτερα: Τα χαμηλότερα ημερομίσθια σημαίνουν χαμηλότερο κόστος και υψηλότερα κέρδη. Αυτοί οι παράγοντες βοήθησαν το Χρηματιστήριο να ξεκινήσει μια άνθηση - ρεκόρ στις αρχές της δεκαετίας του '80, η οποία συνέχισε σχεδόν χωρίς να ελαττωθεί μέχρι σήμερα.
Αυτές οι συνθήκες δημιούργησαν τεράστιο πλούτο, συγκεκριμένα για μια τάξη ανθρώπων: εκείνους που ελέγχουν αυτό που είναι γνωστό ως οικονομική απόδοση, το οποίο μπορεί να είναι το εισόδημα «που κερδίζεται» από την ιδιοκτησία ενός ακινήτου. Κάποιες μορφές οικονομικής απόδοσης συμπεριλαμβάνουν μερίσματα από μετοχές ή κέρδη κεφαλαίου από την πώληση μετοχών ή ιδιοκτησίας. Η αλχημεία αυτής της απόδοσης είναι ότι δεν απαιτεί προσπάθεια για να παραχθούν χρήματα.
Οι κυβερνήσεις, από την πλευρά τους, ενθαρρύνουν τους επενδυτές ή τις τάξεις που δανείζονται. Η οικονομική απόδοση, με τη μορφή κερδών κεφαλαίου, φορολογείται λιγότερο από ό,τι το εισόδημα που κερδίζεται σε κάθε σχεδόν βιομηχανοποιημένη χώρα. Στις ΗΠΑ, συγκεκριμένα, τα κέρδη από τα κεφάλαια φορολογούνται με πάρα πολύ μικρό ποσοστό. Ενας άνδρας του οποίου η δουλειά πληρώνει 100.000 δολάρια μπορεί να χρωστάει 35% από αυτό σε φόρους -συγκριτικά με το 15% φόρο για κάποιον του οποίου οι μετοχές αποφέρουν το ίδιο ποσό.
Εχοντας την επιλογή μεταξύ της εργασίας για τη μείωση αποδόσεων και συνδυάζοντας τα εύκολα πλούτη του εισοδηματία, οι άνθρωποι επιδιώκουν το τελευταίο. Αν η τάξη των εισοδηματιών είναι μυθικά πλούσια, γιατί δεν μπορεί ο καθένας να γίνει μέλος; Πολίτες κάθε επαγγέλματος επιδίωξαν να κάνουν τα χρήματά τους να δουλέψουν γι' αυτούς, βάζοντάς τα σε επενδύσεις. Αυτό παρακίνησε την έκρηξη της οικονομικής βιομηχανίας - άνθρωποι που διαχειρίζονται τα χρήματα των άλλων. Η σημερινή 10 τρισεκατομμυρίων δολαρίων βιομηχανία αμοιβαίων κεφαλαίων έχει 700 φορές το μέγεθος που είχε τη δεκαετία του 1970. Τα εξασφαλισμένα κεφάλαια, οι διαχειριστές χρημάτων για τους υπερβολικά πλούσιους, μέτρησαν 500 επενδυτικές εταιρείες το 1990, διαχειριζόμενες 38 δισεκατομμύρια δολάρια σε ακίνητα. Τώρα υπάρχουν παραπάνω από 6.000 επενδυτικές εταιρείες που διαχειρίζονται περισσότερα από 1 τρισεκατομμύριο δολάρια σε ακίνητη περιουσία.
Τα τελευταία χρόνια, το επιπλέον ξελόγιασμα των χαμηλών επιτοκίων προκάλεσε μια άνθηση για δύο ειδών εισοδηματίες στην καρδιά της παρούσης κρίσης χρέους. Πρόκειται για τους αγοραστές σπιτιών και τις εταιρείες ιδιωτικών μετοχικών κεφαλαίων. Ομως πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι τα χαμηλά επιτόκια είναι από μόνα τους προϊόν εργασίας εκτός εταιρείας.
Η Αμερική παίρνει αγαθά από την Κίνα. Η Κίνα παίρνει δολάρια από τις ΗΠΑ. Προκειμένου να κρατήσουν χαμηλή την αξία του νομίσματός τους -ούτως ώστε να εξακολουθήσουν να είναι φτηνές οι εξαγωγές- η Κίνα δεν ξοδεύει αυτά τα δολάρια στο εσωτερικό της Κίνας, αλλά αγοράζει περιουσιακά στοιχεία, όπως ομόλογα. Η Κίνα έχει περίπου 900 δισεκατομμύρια δολάρια σε αμερικανικά ομόλογα. Αυτός ο μαζικός δανεισμός χρημάτων από την Κίνα (και σε μικρότερο βαθμό από την Ιαπωνία) έστειλε τα επιτόκια στις ΗΠΑ σε χαμηλά επίπεδα ρεκόρ.
Τώρα ο τροχός αρχίζει πραγματικά να επιταχύνει. Ο φτηνός δανεισμός ενθάρρυνε εκατομμύρια Αμερικανών να δανειστούν παραπάνω, να αγοράσουν σπίτια και να εκτοξεύσουν στα ύψη τις τιμές των ακινήτων. Οι αυξανόμενες τιμές των σπιτιών ενθάρρυναν τις τράπεζες να δανείζουν ελεύθερα, γεγονός που έσπρωξε ακόμα περισσότερους αγοραστές στην αγορά - πολλοί πίστευαν στην υστερία των επενδύσεων σε ακίνητα που προσέφεραν μια ατέρμονη κλίμακα στα πλούτη και δανείστηκαν υπερβολικά ώστε να χρηματοδοτήσουν τα όνειρά τους για να πάνε μπροστά. Οι άνθρωποι άρχισαν να δανείζονται σε αντίθεση με την εκτοξευμένη τιμή των σπιτιών τους, προκειμένου να αγοράσουν έπιπλα, οικιακές συσκευές και τηλεοράσεις. Αυτά τα δάνεια προσέθεσαν 200 δισεκατομμύρια δολάρια στην αμερικανική οικονομία μόνο το 2004.
|
|
Ολα ήταν τόσο ουτοπικά. Η εκρηκτική ανάπτυξη θα τρεφόταν από τον εαυτό της. Κανείς δεν θα έπρεπε να δουλέψει ξανά ή να παράγει οτιδήποτε αξίας. Το μόνο που χρειαζόταν να γίνει ήταν η συνέχιση των αγορών και των πωλήσεων των σπιτιών με χρήματα δανεικά από τους Κινέζους.
Στη Γουόλ Στριτ οι ιδιωτικές εταιρείες έπαιξαν ένα παρόμοιο παιχνίδι: αγόραζαν εταιρείες με δανεικά δισεκατομμύρια, απολύοντας υπαλλήλους για να περικόψουν το κόστος και μετά πουλώντας τις εταιρείες σε κάποιον άλλον που έκανε το ίδιο. Αυτά τα υποκινούμενα ξεπουλήματα φούσκωσαν τις αξίες των μετοχών, κατασκευάζοντας παντού δισεκατομμυριούχους. Οι αρετές που παράγουν κέρδος -πρωτοπορία, επιχειρηματικότητα και καλή διαχείριση- έπαψαν να έχουν σημασία όσο υπήρχαν άφθονα κεφαλαιακά κέρδη.
Ομως το πάρτι έφτασε στο τέρμα του. Μια ατέρμονη έκρηξη στέγασης απαιτεί μια ατέρμονη παροχή ακόμα μεγαλύτερων κορόιδων που θα πληρώσουν περισσότερα για τα ίδια σπίτια. «Οι πλούσιοι», όπως είπε ο Βολτέρος, «απαιτούν μεγάλη προσφορά από πλούσιους».
Οι δανειστές για υποθήκες υπέσκαψαν ακόμα πιο βαθιά στις τάξεις των φτωχών ώστε να βρουν αποδέκτες των δανείων τους. Μεταξύ των πρακτικών ήταν δάνεια που υπόσχονταν χαμηλά επιτόκια, τα οποία εκτοξεύτηκαν μετά τα πρώτα, λίγα, χρόνια. Είπαν στους χαμηλής φερεγγυότητας δανειζομένους ότι ο μελλοντικός πόνος δεν θα έρθει ποτέ, καθώς θα μπορούσαν να επαναχρηματοδοτούν τη συνεχώς αυξανόμενη αξία των σπιτιών τους. Οι δανειστές άλλαξαν τη μορφή των αναξιόπιστων δανείων και τα παρουσίασαν σαν ομόλογα, ώστε να τα πουλήσουν σε διψασμένους για μετρητά επενδυτές ως σίγουρα ανταποδοτικά κεφάλαια (hedge funds).
Φυσικά η προσφορά σε κορόιδα, αναπόφευκτα, εξαντλήθηκε. Οι τιμές των σπιτιών σταθεροποιήθηκαν, ξεκινώντας αυτό που υπόσχεται να είναι μια μεγάλη πτωτική τάση. Ακριβώς όπως η έκρηξη στη στέγαση τράφηκε από τον εαυτό της, το ίδιο θα γίνει και με την κατάρρευση. Το πρώτο κύμα χαμηλής φερεγγυότητας δανειζομένων παρουσίασε αμέλεια. Μια πλημμύρα κατασχέσεων έκανε τις τιμές των σπιτιών να πέσουν κι άλλο. Οι δανειστές, με κάποιον τρόπο, ξαφνιάστηκαν από τα νέα ότι οι φτωχοί άνθρωποι, οι αφερέγγυοι όσον αφορά την πίστωση, δεν θα μπορούσαν να τους ξεπληρώσουν. Φοβισμένοι άρχισαν να σταματούν την αιμορραγία της εύκολης πίστωσης, εξαντλώντας επιπλέον την προσφορά σε αγοραστές σπιτιών και στύβοντας τις χρηματοδοτούμενες από δάνεια ιδιωτικές μετοχές. Τα εξασφαλισμένα ανταποδοτικά κεφάλαια, που με χαρά εξαγόρασαν τα δάνεια χαμηλής φερεγγυότητας, κατέρρευσαν.
Περισσότεροι δανειζόμενοι θα είναι σύντομα ανίκανοι να πληρώνουν τις δόσεις για το σπίτι και τις πιστωτικές τους κάρτες καθώς η προσφορά εισοδήματος εξαντλείται. Τα έξοδα των καταναλωτών και συνεπώς τα κέρδη των επιχειρήσεων θα πέσουν. Η οικονομία, που συρρικνώνεται, θα συμπιέσει παραπάνω τα ημερομίσθια των εργατών. Για τους περισσότερους ανθρώπους το όνειρο του εύκολου χρήματος δε θα γίνει ποτέ αληθινό, διότι μόνον οι πραγματικά πλούσιοι μπορούν να το ζήσουν. Ολοι οι υπόλοιποι πρέπει να εξακολουθήσουν να δουλεύουν για λιγότερα, αιχμάλωτοι σε ένα βουνό χρεών.
Στη Γουόλ Στριτ οι ιδιωτικές εταιρείες έπαιξαν ένα παρόμοιο παιχνίδι: αγόραζαν εταιρείες με δανεικά δισεκατομμύρια, απολύοντας υπαλλήλους για να περικόψουν το κόστος και μετά πουλώντας τις εταιρείες σε κάποιον άλλον που έκανε το ίδιο. Αυτά τα υποκινούμενα ξεπουλήματα φούσκωσαν τις αξίες των μετοχών, κατασκευάζοντας παντού δισεκατομμυριούχους. Οι αρετές που παράγουν κέρδος -πρωτοπορία, επιχειρηματικότητα και καλή διαχείριση- έπαψαν να έχουν σημασία όσο υπήρχαν άφθονα κεφαλαιακά κέρδη.
Ομως το πάρτι έφτασε στο τέρμα του. Μια ατέρμονη έκρηξη στέγασης απαιτεί μια ατέρμονη παροχή ακόμα μεγαλύτερων κορόιδων που θα πληρώσουν περισσότερα για τα ίδια σπίτια. «Οι πλούσιοι», όπως είπε ο Βολτέρος, «απαιτούν μεγάλη προσφορά από πλούσιους».
Οι δανειστές για υποθήκες υπέσκαψαν ακόμα πιο βαθιά στις τάξεις των φτωχών ώστε να βρουν αποδέκτες των δανείων τους. Μεταξύ των πρακτικών ήταν δάνεια που υπόσχονταν χαμηλά επιτόκια, τα οποία εκτοξεύτηκαν μετά τα πρώτα, λίγα, χρόνια. Είπαν στους χαμηλής φερεγγυότητας δανειζομένους ότι ο μελλοντικός πόνος δεν θα έρθει ποτέ, καθώς θα μπορούσαν να επαναχρηματοδοτούν τη συνεχώς αυξανόμενη αξία των σπιτιών τους. Οι δανειστές άλλαξαν τη μορφή των αναξιόπιστων δανείων και τα παρουσίασαν σαν ομόλογα, ώστε να τα πουλήσουν σε διψασμένους για μετρητά επενδυτές ως σίγουρα ανταποδοτικά κεφάλαια (hedge funds).
Φυσικά η προσφορά σε κορόιδα, αναπόφευκτα, εξαντλήθηκε. Οι τιμές των σπιτιών σταθεροποιήθηκαν, ξεκινώντας αυτό που υπόσχεται να είναι μια μεγάλη πτωτική τάση. Ακριβώς όπως η έκρηξη στη στέγαση τράφηκε από τον εαυτό της, το ίδιο θα γίνει και με την κατάρρευση. Το πρώτο κύμα χαμηλής φερεγγυότητας δανειζομένων παρουσίασε αμέλεια. Μια πλημμύρα κατασχέσεων έκανε τις τιμές των σπιτιών να πέσουν κι άλλο. Οι δανειστές, με κάποιον τρόπο, ξαφνιάστηκαν από τα νέα ότι οι φτωχοί άνθρωποι, οι αφερέγγυοι όσον αφορά την πίστωση, δεν θα μπορούσαν να τους ξεπληρώσουν. Φοβισμένοι άρχισαν να σταματούν την αιμορραγία της εύκολης πίστωσης, εξαντλώντας επιπλέον την προσφορά σε αγοραστές σπιτιών και στύβοντας τις χρηματοδοτούμενες από δάνεια ιδιωτικές μετοχές. Τα εξασφαλισμένα ανταποδοτικά κεφάλαια, που με χαρά εξαγόρασαν τα δάνεια χαμηλής φερεγγυότητας, κατέρρευσαν.
Περισσότεροι δανειζόμενοι θα είναι σύντομα ανίκανοι να πληρώνουν τις δόσεις για το σπίτι και τις πιστωτικές τους κάρτες καθώς η προσφορά εισοδήματος εξαντλείται. Τα έξοδα των καταναλωτών και συνεπώς τα κέρδη των επιχειρήσεων θα πέσουν. Η οικονομία, που συρρικνώνεται, θα συμπιέσει παραπάνω τα ημερομίσθια των εργατών. Για τους περισσότερους ανθρώπους το όνειρο του εύκολου χρήματος δε θα γίνει ποτέ αληθινό, διότι μόνον οι πραγματικά πλούσιοι μπορούν να το ζήσουν. Ολοι οι υπόλοιποι πρέπει να εξακολουθήσουν να δουλεύουν για λιγότερα, αιχμάλωτοι σε ένα βουνό χρεών.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 02/02/2008
Copyright © 2007 Χ. Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α.Ε.
Νέα από το Οικονομικό Επιμελητήριο
To Ερώτημα της Εβδομάδας
Βιβλιοπαρουσίαση
Σχολιάστε εδώ
για να σχολιάσετε το παραπάνω θέμα πρέπει να εισέλθετε