Η Μαύρη Παρασκευή το 1866 στην Αγγλία ήταν μια από τις πρώτες κρίσεις στη σύγχρονη οικονομική ιστορία και προέκυψε μετά την κατάρρευση της χρηματοπιστωτικής εταιρείας Overend, Gurney and Company.

Δέκα χρόνια νωρίτερα, το 1856 είχε ψηφιστεί ο Νόμος περί Μετοχικών Εταιρειών ο οποίος θεμελίωσε το δικαίωμα των ιδιωτών να συστήνουν ανώνυμες εταιρείες με περιορισμένη ευθύνη στη συμμετοχή τους, αλλάζοντας τα δεδομένα στην οικονομική δραστηριότητα.

Ο νόμος αντικατέστησε τον Νόμο περί περιορισμένης ευθύνης του 1855, ο οποίος είχε αναγνωρίσει το δικαίωμα της περιορισμένης ευθύνης των μετόχων, αλλά με κάποιους όρους για την κεφαλαιακή τους επάρκεια.

Η ανάγκη για ένα νέο θεσμικό πλαίσιο προέκυψε από το χάος που επικρατούσε στη Βικτωριανή Αγγλία με τις σιδηροδρομικές και ασφαλιστικές εταιρείες που ξεπηδούσαν σαν μανιτάρια και συνήθως, κάθε ιδιοκτήτης ήταν και διευθυντής.

Η απελευθέρωση της σιδηροδρομικής μεταφοράς έγινε το 1844, αλλά δεν προέβλεπε τη δυνατότητα της περιορισμένης ευθύνης, με δεδομένο ότι πολλοί βιομήχανοι υποστήριζαν ότι αυτό θα ήταν ένα όχημα για να διεισδύσουν στο επιχειρείν άνθρωποι που δεν ήταν εύποροι.

Με άλλα λόγια, επικρατούσε μια άποψη μεταξύ των πλούσιων Βρετανών, ότι αν επιτρεπόταν στους μετόχους να έχουν περιορισμένη ευθύνη για τη δραστηριότητα της εταιρείας, θα επωφελούνταν οι φτωχοί!

Επιπλέον, από τότε είχε διατυπωθεί το επιχείρημα ότι η περιορισμένη ευθύνη μετέφερε τον επιχειρηματικό κίνδυνο στους δανειστές, τους προμηθευτές και τους πελάτες μιας εταιρείας, οι οποίοι απειλούνταν να επωμιστούν τα χρέη της σε περίπτωση αποτυχίας.

Στον αντίποδα, οι μεταρρυθμιστές υποστήριζαν πως ήταν απολύτως φυσιολογικό να έχει κάποιος τη δυνατότητα να μπει σε μια εταιρεία και να απειλείται μέχρι ενός συγκεκριμένου ορίου του κεφαλαίου του.

Να μην κινδυνεύει δηλαδή να χάσει όλη την περιουσία του σε περίπτωση χρεοκοπίας. Καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη αυτής της διαμάχης διαδραμάτισε ο ανταγωνισμός από το εξωτερικό, όταν εταιρείες από την Αγγλία μετέφεραν την έδρα τους στη Γαλλία για να επωφεληθούν από το καθεστώς της ετερόρρυθμης εταιρείας. Ταυτόχρονα, υπό το βάρος των υψηλών δαπανών του Κριμαϊκού Πολέμου, τότε, η κυβέρνηση Πάλμερστον υποχρεώθηκε να προβεί στην αλλαγή του θεσμικού πλαισίου για να διατηρήσει τις πολιτικές ισορροπίες.

Ο πατέρας της σύγχρονης εταιρείας και η Ουτοπία ΑΕ Αρμόδιος για τον νέο νόμο ήταν ο υφυπουργός Εμπορίου Ρόμπερτ Λόου, ένας ένθερμος υποστηρικτής του φιλελευθερισμού.

Ήταν ενάντιος της επέκτασης του δικαιώματος της ψήφου στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις, με το επιχείρημα ότι αυτός που πιστεύει στο καθολικό δικαίωμα του εκλέγειν είναι το είδος του ανθρώπου που πιστεύει ότι σε μια ανώνυμη εταιρεία όλοι είναι διευθυντές!

 Ο Λόου είχε τη συμπαράσταση του φιλελεύθερου Τύπου. Ο Economist κυκλοφόρησε με τίτλο «Γιατί οι εταιρείες είναι πλέον αναγκαίες» και έκανε λόγο για την «Αρχή της Ελευθερίας».

Επεσήμανε ωστόσο, ότι ήταν πιθανό οι εταιρείες να οδηγηθούν σε υπερβολές.

Το μόνο που απαιτούταν πλέον γα να συσταθεί μια εταιρεία ήταν να υπογράψουν επτά άνδρες ένα Μνημόνιο Συνεργασίας και να γνωστοποιήσουν την έδρα και το καθεστώς λειτουργίας της, χρησιμοποιώντας το ακρωνύμιο «LtD» (από τη λέξη limited που σημαίνει περιορισμένη).

Το θεσμικό πλαίσιο ολοκληρώθηκε το 1862 με τον νόμο περί ανωνύμων εταιρειών, ενώ τις αλλαγές υιοθέτησαν μέσα σε λίγα χρόνια η Γαλλία και η Γερμανία. Αργότερα, θα αναλάμβαναν τα ηνία οι ΗΠΑ.

Πάντως, από τη στιγμή που δημιουργήθηκε η ανώνυμη εταιρεία, εκδηλώθηκε και η κριτική απέναντί της, όχι μόνο σε επίπεδο πολιτικής αντιπαράθεσης, αλλά και μέσα από την τέχνη.

Το 1893 σ΄ ένα θέατρο στο Γουέστ Έντ στο Λονδίνο, ο Γουίλιαμ Γκίλμπερτ και ο Άρθουρ Σάλιβαν, ανέβασαν το έργο «Ουτοπία ΑΕ».

Το σενάριο ήθελε τον εκπρόσωπο μιας αγγλικής εταιρείας, κύριο Χρυσοθαύτη, να φθάνει στο εξωτικό νησί της Ουτοπίας με στόχο να μετατρέψει όλους τους κατοίκους σε εταιρείες, ακόμη και τα βρέφη.

Ο διάλογος του κυρίου Χρυσοθαύτη με τον βασιλιά της Ουτοπίας είναι ο εξής: Βασιλιάς: Αν καλώς σας αντελήφθην, την Μεγάλην Βρετανίαν κυβερνά το πρότυπο της ανωνύμου εταιρείας; Χρυσοθαύτης: Δεν κατορθώσαμεν ακόμη να φθάσομεν εκεί, αλλά ταχέως πλησιάζομεν, η ημέρα δεν αργεί… Η οπερέτα καταλήγει με ένα τραγούδι όπου όλοι οι Ουτοπιανοί, σαν επιθεώρηση, υμνούν τον νόμο περί ανωνύμων εταιρειών του 1862. Εμπρός, όλοι δοξάστε αυτό, γεγονός εκπληκτικό!

Άπαντες δοξάστε μιαν επινόηση λαμπρή!

Τον νόμο για την εταιρεία την πολυμετοχική, Τον νόμο τον χαρμόσυνο του εξήνταδυό.

Πάντως η μετάβαση είχε γίνει οι εταιρείες ήταν πια γεγονός και η επιχειρηματικότητα έπαιρνε πλέον άλλη μορφή όπως και η κερδοσκοπία.

Πηγή: «Η Εταιρεία». Τζων Μίκλεθουέϊτ & Άντριαν Γούλντριτζ, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης Προοπτικές...

https://www.mixanitouxronou.gr