Η σύγχρονη χρηματοοικονομική παγκοσμιοποίηση αγγλοσαξονικού τύπου, που ξεκίνησε στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, εισήγαγε έναν νέο θεσμό, που άλλαξε εκ βάθρων τη διεθνή πιστωτική πρακτική. Πρόκειται για την καινοτομία του «έντιτλου δανεισμού», που δίνει τη δυνατότητα στις τράπεζες να τιτλοποιούν τα δάνεια και να πωλούν τους σχετικούς τίτλους σε ενδιαφερόμενους επενδυτές. Αυτό σημαίνει ότι η χρηματοδότηση των δανείων δεν γίνεται πια με τις καταθέσεις των τραπεζών, αλλά με τα χρήματα των επενδυτών, που αναλαμβάνουν και το σχετικό ρίσκο.

Μετά την αλλαγή αυτή οι αγορές άρχισαν να κατακλύζονται από κάθε είδους πιστωτικούς τίτλους, που σχεδιάζονται από τους ανθρώπους μιας περιζήτητης ειδικότητας, της «χρηματοπιστωτικής μηχανικής». Στα ψηφιακά εργαστήρια της σύγχρονης χρηματοπιστωτικής Ερευνας & Ανάπτυξης εργάζεται το πιο ταλαντούχο και δημιουργικό ανθρώπινο δυναμικό, η πολυτιμότερη φαιά ουσία του πλανήτη. Τα πολυμήχανα αυτά στελέχη εργάζονται ασταμάτητα, αντί αδράς αμοιβής, για να σχεδιάζουν νέα πιστωτικά προϊόντα υψηλής απόδοσης και υψηλής ρευστότητας.

Φορείς ενός υπέρτατου- υποτίθεται- ορθολογισμού, έκαναν πολλούς να πιστέψουν ότι ο χρηματοοικονομικός τομέας είναι ανώτερος από τη βιομηχανία και το εμπόριο, ότι μπορεί να αποφέρει κέρδη ακόμη και όταν η πραγματική οικονομία αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Οι χρηματοοικονομικές δραστηριότητες έχουν προ πολλού πάψει να αποβλέπουν αποκλειστικά και μόνο στη χρηματοδότηση των συναλλαγών της πραγματικής οικονομίας. Εχουν, εν πολλοίς, αυτονομηθεί και λειτουργούν με ιδιότυπους κανόνες , που συχνά βρίσκονται σε πλήρη διάσταση με τη λογική της βιομηχανίας και του εμπορίου. Στον θαυμαστό καινούργιο κόσμο της χρηματοοικονομικής αλχημείας πηγή του πλούτου των εθνών δεν είναι πια η γεωργία, όπως υποστήριζαν οι Φυσιοκράτες, ούτε η βιομηχανία, όπως υποστήριζε ο Ανταμ Σμιθ. Πηγή του πλούτου των εθνών για τους σημερινούς μάγους της «χρηματοπιστωτικής μηχανικής» είναι πρωτίστως τα χρηματιστήρια και οι «αγορές».

Μήπως, όμως, οι μάγοι των αγορών έχουν δίκιο; Οι αλλεπάλληλες πιστωτικές κρίσεις της τελευταίας εικοσαετίας αποδεικνύουν έμπρακτα ότι έχουν άδικο. Αρα ματαιοπονούν. Ο αείμνηστος Γκάλμπρεϊθ υποστήριζε ότι δεν υπάρχουν καινοτομίες ικανές να αποσυνδέσουν τη χρηματοοικονομική σφαίρα από τις διακυμάνσεις της πραγματικής οικονομίας. Κάθε χρηματοπιστωτικός νεωτερισμός προϋποθέτει τη δημιουργία ενός χρέους, που καλύπτεται από κάποιο πραγματικό περιουσιακό στοιχείο. Αν ο δανειολήπτης αδυνατεί να εξοφλήσει το χρέος και η τιμή του περιουσιακού στοιχείου που το εγγυάται καταρρεύσει, τότε αποσταθεροποιείται η σαθρή πυραμίδα της παράγωγης πιστωτικής αλυσίδας.

Φυσικά, οι μάγοι της Γουόλ Στριτ δεν είναι αφελείς. Το γνωρίζουν. Απλώς κάνουν το παν για να συγκαλύψουν μια εξαιρετικά προκλητική κοινωνική πραγματικότητα: το γεγονός ότι για τα πιστωτικά ιδρύματα, η θεσμική καινοτομία του έντιτλου δανεισμού αποτελεί πανίσχυρο εργαλείο ασφαλούς, εύκολου και, ενίοτε, αρπακτικού πλουτισμού...

Ο κ. Γ. Δουράκης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.