Ένα βασικό στοιχείο του νεοφιλελευθερισμού είναι ότι αρέσκεται να λανσάρει τον εαυτό του ως μονόδρομο. Για την ακρίβεια να ταυτίζει τον εαυτό του με την τεχνολογική πρόοδο, τον εκσυγχρονισμό και τις μεταρρυθμίσεις και να χαρακτηρίζει τους αντιπάλους του «συντηρητικούς» ή «αντιδραστικούς», κατάλοιπα της ιστορίας που οσονούπω πρόκειται να εξαφανιστούν.

Δεν έχει σημασία αν οι αντίπαλοι του νεοφιλελευθερισμού είναι δεξιοί, αριστεροί ή κεντρώοι. Τους βάζει όλους στο ίδιο τσουβάλι! Χαρακτηριστικό παράδειγμα το δίπολο «παγκοσμιοποίηση» – «αντιπαγκοσμιοποίηση», που έκανε θραύση τη δεκαετία του ’90. Ωστόσο με την πάροδο του χρόνου η ξέφρενη παγκοσμιοποίηση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού οδήγησε στην αποβιομηχάνιση των προηγμένων χωρών, στη μαζική απώλεια θέσεων εργασίας και στην έκρηξη των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Η συλλογική ευημερία και το ισχυρό κοινωνικό κράτος της χρυσής μεταπολεμικής τριακονταετίας κατέρρευσαν. Η ψαλίδα μεταξύ πλούτου και φτώχειας άνοιξε υπερβολικά και οι ανισότητες άγγιξαν τα ιστορικά υψηλά της προπολεμικής περιόδου. Η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση δημιούργησε λίγους νικητές και πολλούς ηττημένους, με αποτέλεσμα να ξεθωριάσει και από όραμα να γίνει πραγματικός εφιάλτης. Γι’ αυτό και το δίπολο «παγκοσμιοποίηση» – «αντιπαγκοσμιοποίηση» έδωσε σιγά-σιγά τη θέση του στο παρεμφερές δίπολο  «λαϊκισμός» – «αντιλαϊκισμός». Βλέποντας το βιοτικό του επίπεδο να καταρρέει, ένα σημαντικό τμήμα των ψηφοφόρων των δυτικών χωρών εγκαταλείπει τα κόμματα εξουσίας που ευθύνονται για την κρίση και κατευθύνεται σε δεξιότερα ή αριστερότερα κόμματα. Τα κόμματα αυτά αποκαλούνται συλλήβδην και αναφανδόν «λαϊκιστικά» και οι ηγέτες τους «λαϊκιστές».

Προφανώς το τσουβάλιασμα αυτό είναι αυθαίρετο και εντελώς χονδροειδές. Πώς είναι δυνατόν να μπαίνουν στο ίδιο τσουβάλι και να ταυτίζονται ηγέτες όπως ο Τσάβες, ο Τραμπ, ο Σάντερς, ο Όρμπαν , ο Τσίπρας και ο Κόρμπιν; Στην πραγματικότητα προέρχονται από εντελώς διαφορετικούς πολιτικούς χώρους, με εντελώς διαφορετική ιδεολογία και πολιτική φιλοσοφία. Είναι σαφές ότι οι προσεγγίσεις αυτού του είδους δεν έχουν κανένα επιστημονικό υπόβαθρο και εξυπηρετούν καθαρά ιδεολογικές και πολιτικές σκοπιμότητες. Όλοι κάνουν λόγο για λαϊκισμό, χωρίς ωστόσο να τον ορίζουν. Τι είναι τελικά ο λαϊκισμός, που (ετυμο)λογικά τουλάχιστον παραπέμπει στη βούληση εκπροσώπησης των λαϊκών συμφερόντων; Πέρα όμως απ’ όλα αυτά, είναι προφανές ότι για τη σημερινή έξαρση του «λαϊκισμού» ευθύνεται πρωτίστως ο νεοφιλελευθερισμός (ως ιδεολογία και πρακτική), που οδήγησε την παγκόσμια οικονομία στο χείλος της αβύσσου. Ο «λαϊκισμός» είναι η απέλπιδα προσπάθεια που καταβάλλει η κοινωνία για να προστατεύσει τον εαυτό της από τις οδυνηρές συνέπειες του καπιταλισμού της ελεύθερης και αυτορυθμιζόμενης αγοράς («laissez-faire»). Ενός συστήματος που δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι είναι αφύσικο, απάνθρωπο και εν τέλει ουτοπικό, από τη στιγμή που εμπορευματοποιεί την εργασία, τη φύση και το χρήμα.

Κοινωνικοί επιστήμονες προερχόμενοι από το Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ μελέτησαν τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο του «λαϊκισμού» στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «POPULISMUS» και κατέληξαν σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Ο συντονιστής του προγράμματος σ. Γιάννης Σταυρακάκης, καθηγητής Ανάλυσης Πολιτικού Λόγου στο Τμήμα μας, συνοψίζει τα βασικά συμπεράσματα αυτής της έρευνας σ’ ένα συνοπτικό άρθρο που παραθέτω αμέσως παρακάτω. Περισσότερα για τα πορίσματα αυτής της έρευνας μπορεί να βρει κανείς σ’ ένα εκτενέστερο άρθρο του στο EUROPP (European Politics and Policy), τον γνωστό ηλεκτρονικό ιστότοπο του LSE (London School of Economics and Political Science):

https://blogs.lse.ac.uk/europpblog/2018/05/14/three-challenges-in-contemporary-populism-research/

Γιώργος Δουράκης

Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας

Τμήμα Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ