ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΛΥΣΗ ΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ;

Η εκδίκηση του John Maynard Keynes

Γ. ΔΟΥΡΑΚΗΣ

Μία από τις σημαντικότερες κατακτήσεις των εργαζομένων στο πλαίσιο του κοινωνικού κράτους της μεταπολεμικής Ευρώπης είναι η δημόσια κοινωνική ασφάλιση και οι εγγυημένες συντάξεις. Το λαμπρό αυτό επίτευγμα του σύγχρονου δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού φαίνεται ότι πνέει τα λοίσθια. Θεωρείται ότι δεν είναι πια βιώσιμο και πρέπει να αλλάξει.

Η επιχειρηματολογία που προβάλλεται για την αιτιολόγηση της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης είναι δημογραφικής έμπνευσης: η υπογεννητικότητα και η αύξηση του προσδόκιμου ορίου ζωής των εργαζομένων οδηγούν σε βαθμιαία γήρανση του πληθυσμού και σε συνακόλουθη αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων. Επομένως, το σύστημα είναι θνησιγενές, καθώς οι εισφορές των ασφαλισμένων κάποια στιγμή δεν θα επαρκούν για τις πληρωμές των συντάξεων. Στο επιχείρημα της γήρανσης θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει ότι η αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων αντισταθμίζεται από τη μείωση του αριθμού των παιδιών, με αποτέλεσμα να μην αλλάζει ουσιωδώς το ποσοστό των εξαρτημένων ατόμων που πρέπει να συντηρεί ο ενεργός πληθυσμός. Εν πάση περιπτώσει, από τη στιγμή που οι συντάξεις αντιμετωπίζονται ως κόστος που επιβαρύνει την ανταγωνιστικότητα και όχι ως αγοραστική δύναμη η οποία χρηματοδοτεί την κατανάλωση, όλες οι εναλλακτικές λύσεις οι οποίες προτείνονται είναι επώδυνες (αύξηση εισφορών, αύξηση ηλικίας συνταξιοδότησης, μείωση συντάξεων). Πρόκειται για την ίδια ακριβώς λογική με τις μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, οι οποίες καθιερώνουν ελαστικότερες μορφές απασχόλησης: μείωση των μισθών, αύξηση του χρόνου εργασίας.

* Ρεκόρ ανισότητας

Θα πρέπει ωστόσο να σημειώσουμε ότι στη σημερινή οικονομική συγκυρία η πολιτική της περαιτέρω αφαίμαξης μισθών και συντάξεων αποτελεί τραγικό λάθος. Και αυτό γιατί οι περισσότερες δυτικές οικονομίες αντιμετωπίζουν ήδη τεράστιες εισοδηματικές ανισότητες. Στις ΗΠΑ παρατηρείται ρεκόρ εισοδηματικής ανισότητας, παρόμοιο με εκείνο της δεκαετίας του 1920. Στην ΕΕ, πρωταθλήτρια της φτώχειας και της εισοδηματικής ανισότητας είναι η χώρα μας, παρ' όλο που την τελευταία δεκαετία επιτυγχάνει εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης (διπλάσιους και τριπλάσιους από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο). Τα κέρδη βρίσκονται παντού στο απόγειο, ενώ οι μισθοί και οι συντάξεις παραμένουν καθηλωμένοι σε ιστορικά χαμηλά. Τα συνακόλουθα προβλήματα της μειωμένης αγοραστικής δύναμης και της ανεπαρκούς καταναλωτικής ζήτησης αντιμετωπίζονται με έναν πολύ πρωτότυπο τρόπο: με τα πιστωτικά δεκανίκια που στηρίζουν ένα ιδιότυπο μοντέλο δανεικής ευημερίας.

Η σύλληψη είναι πραγματικά αριστουργηματική. Η ευημερία, η οποία έχει αφαιρεθεί με αφαίμαξη των μισθών και των συντάξεων, επιστρέφεται στους μισθωτούς διά της τραπεζικής οδού με τη μορφή πιστωτικών καρτών και καταναλωτικών δανείων πάσης φύσεως. Η λύση αυτή όμως είναι εξ ορισμού εφήμερη. Κάποτε φθάνει η ώρα του λογαριασμού και μοιραία ο δυστυχής δανειολήπτης με το πενιχρό εισόδημα κηρύσσει στάση πληρωμών. Αυτό ακριβώς βιώνουμε σήμερα. Τη χειρότερη πιστωτική κρίση της μεταπολεμικής ιστορίας, η οποία οδηγεί σε πιστωτική ασφυξία. Οπότε, ένα φάντασμα πλανάται πάνω από την υφήλιο. Το φάντασμα της ανεπαρκούς αγοραστικής δύναμης τού καταρρέοντος αμερικανού καταναλωτή, ο οποίος χωρίς τα πιστωτικά δεκανίκια δεν μπορεί πια να καταναλώνει με τους φρενήρεις ρυθμούς των τελευταίων ετών.

Με τον «καταναλωτή εσχάτης καταφυγής» σε καταστολή, η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει το φάσμα της ύφεσης. Αλλά και στην Ευρώπη η αγοραστική δύναμη βρίσκεται στο επίκεντρο. Ο Σαρκοζί την έκανε σημαία της προεκλογικής καμπάνιας και της τρέχουσας διακυβέρνησης, έστω και αν η λύση που προτείνει («δουλέψτε περισσότερο, για να κερδίσετε περισσότερα») αποπνέει άρωμα 19ου αιώνα.

* Το φάντασμα της ύφεσης

Αλλά η εκδίκηση του John Maynard Keynes (Τζον Μέιναρντ Κέινς) δεν έχει τελειωμό! Μπους και Μπερνάνκι αποφασίζουν την άσκηση επιθετικής πολιτικής για την αντιμετώπιση της ύφεσης, με δραστική μείωση των επιτοκίων και δημοσιονομικό πακέτο ενίσχυσης της ιδιωτικής κατανάλωσης ύψους 168 δισ. δολαρίων. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) εγκρίνει (!) την επεκτατική δημοσιονομική πολιτική των ΗΠΑ, παρά τα τεράστια ελλείμματα και τον υψηλό πληθωρισμό (αυτό και αν είναι είδηση). Ο οικονομικός αρχισυντάκτης του «Business Week» προτείνει δραστική αύξηση των κρατικών δαπανών στην Υγεία και στην Παιδεία, για να αποφευχθεί η οικονομική ύφεση. Ο εκδότης των «Financial Times» σημειώνει ότι η παγκόσμια οικονομία ζει ιστορικές στιγμές, ότι «αυτό που συμβαίνει σήμερα στις πιστωτικές αγορές συνιστά τεράστιο πλήγμα στην αξιοπιστία του αγγλοσαξονικού μοντέλου του καπιταλισμού των χρηματοοικονομικών αγορών», ενώ δεν διστάζει να συζητά ανοικτά και με άκρα σοβαρότητα σενάρια ολοκληρωτικής κατάρρευσης. Πρόκειται για (προ;)σεισμικές δονήσεις σε επίπεδο θεωρίας και πρακτικής, οι οποίες αποτελούν σαφή ένδειξη ότι επίκειται αλλαγή του βασικού οικονομικού προτύπου. Το πόσο βαθιά θα είναι η αλλαγή αυτή θα εξαρτηθεί από τη σοβαρότητα της διεθνούς πιστωτικής κρίσης. Ενα είναι βέβαιο ωστόσο. Ολοι αντιλαμβάνονται πλέον ότι οι μισθοί και οι συντάξεις δεν είναι μόνο κόστος, αλλά και αγοραστική δύναμη. Σίγουρα, η επιστροφή του Keynes αποτελεί καλή είδηση για τους εργαζομένους και για το Ασφαλιστικό.

* Προτιμότερη η μη λύση

Ετσι, στη σημερινή δυσμενή συγκυρία, ακόμη και η «μη λύση» είναι απείρως προτιμότερη από μεγαλεπήβολες λύσεις μακράς πνοής, οι οποίες αποσκοπούν στην οριστική διευθέτηση του Ασφαλιστικού για πολλές δεκαετίες. Το μόνο το οποίο μπορούν να κάνουν οι λύσεις αυτές είναι να προκαλέσουν βαθύτατα κοινωνικά τραύματα, επιδεινώνοντας ακόμη περισσότερο την τεράστια εισοδηματική ανισότητα. Προτιμότερη είναι μια στρατηγική «βλέποντας και κάνοντας», με αλλεπάλληλες οριακές προσαρμογές, ανάλογα με τις τρέχουσες οικονομικές εξελίξεις. Αλλωστε, το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας μας είναι sui generis (πενιχρές συντάξεις, επιβάρυνση των ασφαλιστικών ταμείων με δαπάνες πρόνοιας κτλ.) και προσφέρεται για τέτοιου είδους εξορθολογισμό. Εν τω μεταξύ, «τα πάντα ρει». Η πραγματικότητα αλλάζει, το ίδιο και οι ιδέες, οι οποίες έχουν τεράστια δύναμη. Πριν από μερικά χρόνια, το έλκος του στομάχου το αντιμετώπιζαν με νυστέρι. Σήμερα αντιμετωπίζεται ακίνδυνα, με απλή αντιβίωση, επειδή μια νέα θεωρία απέδειξε ότι προκαλείται από βακτήριο...

Ο κ. Γιώργος Δουράκης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.