Ο δρόμος του μαρτυρίου για τις οικονομίες είναι ακόμη μακρύς

Του Κ. ΚΑΛΛΩΝΙΑΤΗ

1 Πότε και πώς ξεκίνησε αυτή η κρίση που πλήττει σήμερα τις περισσότερες αγορές;

-Η κρίση εκδηλώθηκε ανοιχτά στα χρηματιστήρια τον Αύγουστο του 2007, όταν αποκαλύφθηκε ότι μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αντιμετώπισαν πρόβλημα ρευστότητας εξαιτίας των στεγαστικών δανείων που είχαν δώσει σε πελάτες που δεν μπορούσαν να τα εξυπηρετήσουν.

Οι τράπεζες αυτές στη συνέχεια εξέδωσαν ομόλογα, που είχαν ως αντίκρισμα αυτά τα «κακά» δάνεια. Οταν άρχισαν να «σκάνε» τα δάνεια (δεν μπορούσαν να εξοφληθούν) άρχισαν να «σκάνε» και τα ομόλογα, τα οποία όμως είχαν στα χέρια τους οι μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου (Deutsche Bank, UBS, Societe Generale). Με το που ξέσπασε η κρίση, άρχισε η υποβάθμιση των τίτλων και στη συνέχεια -καθώς όλοι προσπαθούσαν να ξεφορτωθούν τα χαρτιά αυτά η απαξίωσή τους.

2 Πώς ακριβώς λειτούργησε αυτή η αγορά τιτλοποίησης των δανείων;

-Οι τράπεζες για κάθε δάνειο που δίνουν οφείλουν να έχουν τα απαραίτητα κεφαλαιακά αποθέματα για ασφάλεια αλλά και να ελέγχουν τη φερεγγυότητα του δανειολήπτη προκειμένου να μη χάσουν τα χρήματά τους. Οπως είναι φυσικό, το γεγονός αυτό περιορίζει τα περιθώρια που έχουν να πουλούν δάνεια. Για να παρακάμψουν το πρόβλημα οι τράπεζες στράφηκαν στα νέα χρηματοπιστωτικά εργαλεία της αγοράς παραγώγων. Και άρχισαν να κάνουν το εξής:

Αρχικά ξεκίνησαν να χορηγούν δάνεια ακόμα και σε ανθρώπους που δεν είχαν την ικανότητα να τα ξεπληρώσουν. Αυτό έγινε κυρίως γιατί όλοι λειτουργούσαν με τη λογική ότι οι τιμές των σπιτιών στις ΗΠΑ θα αυξάνουν στο διηνεκές. Ετσι, ακόμα και αν κάποιος δεν μπορούσε κάποια στιγμή να αποπληρώσει το δάνειό του, τότε θα το αναχρηματοδοτούσαν ακόμα και με νέο δάνειο, αφού εν τω μεταξύ η αξία του σπιτιού του θα ανέβαινε και θα επέτρεπε κάτι τέτοιο.

Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε μια μεγάλη μάζα «επικίνδυνων» δανείων. Προκειμένου να το ξεφορτωθούν, οι τράπεζες «πακετάρισαν» καλά και κακά δάνεια και τα πούλησαν -με τη μορφή ομολόγου που υπόσχεται υψηλή απόδοση- κυρίως σε συνταξιοδοτικά ταμεία και ασφαλιστικές εταιρείες και τους διψασμένους για υψηλές αποδόσεις επενδυτές. Μάλιστα για να πουληθούν ευκολότερα φρόντισαν να εξασφαλίσουν για τα προϊόντα αυτά υψηλές βαθμολογίες από τους οίκους που κάνουν πιστοληπτικές αξιολογήσεις αλλά και να τα «ασφαλίσουν» σε εταιρείες που κάνουν αυτή τη δουλειά.

Με τις τιτλοποιήσεις των δανείων τους οι τράπεζες δεν ενέγραφαν πλέον τα δάνεια αυτά στους ισολογισμούς τους και δεν δέσμευαν δικά τους χρήματα, οπότε μπορούσαν να προχωρήσουν ανεμπόδιστα σε νέα δάνεια. Παράλληλα, καθώς είχαν «πουλήσει» τον κίνδυνο σε άλλους, δεν τις ενδιέφερε ιδιαίτερα το κατά πόσο ο πελάτης που έπαιρνε το δάνειο θα μπορούσε να το ξεπληρώσει. Ετσι, η τακτική αυτή πήρε εκρηκτικές διαστάσεις.

Αυτοί που αγόρασαν τα προϊόντα αυτά θεωρητικά θα πληρώνονταν από τα χρήματα που θα έδιναν οι άνθρωποι που είχαν πάρει τα δάνεια κάθε μήνα πληρώνοντας τη δόση τους. Μόνο που ξαφνικά χιλιάδες δανειολήπτες σταμάτησαν να πληρώνουν, η πυραμίδα κατέρρευσε.

Απληστία και φόβος

3 Ποιος ευθύνεται για την κρίση που ζούμε στις μέρες μας;

-Ευθύνεται η απληστία και ο φόβος. Η απληστία των εμπορικών και επενδυτικών τραπεζών, που επιδόθηκαν σε αυτό το όργιο πιστωτικής επέκτασης. Επίσης, ο φόβος των κεντρικών τραπεζών (κυρίως αγγλοσαξονικών χωρών, με πρωτεργάτη τη Fed) να μη σκάσουν οι φούσκες που είχαν δημιουργηθεί τα προηγούμενα 10 χρόνια στις αγορές των περιουσιακών στοιχείων (μετοχές, ομόλογα, ακίνητα) και προκληθεί σοβαρή ύφεση στην οικονομία.

Πού εντοπίζεται η ευθύνη των κεντρικών τραπεζών; Στη μείωση των βασικών επιτοκίων σε ιστορικά χαμηλά και πραγματικά αρνητικά επίπεδα (κάτω δηλαδή από τον πληθωρισμό), που είχε στόχο να αποσοβήσει μεν οικονομικές κρίσεις και σοβαρές υφέσεις το 1987 (κραχ), 1990-91 (ύφεση), 1997-98 (ασιατική κρίση), 2001-2002 (χρηματιστηριακή κρίση), αλλά τελικά είχε ως τίμημα τη συνεχή και διογκούμενη αύξηση του δανεισμού, που εκτίναξε στα ύψη τις αγορές περιουσιακών στοιχείων δημιουργώντας φούσκες.

Το φθηνό χρήμα δελέασε τους δανειζόμενους, οι οποίοι, βλέποντας τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων να εκτινάσσονται, πίστεψαν πως θα μπορούσαν εύκολα να πλουτίσουν αγοράζοντας ακίνητα, μετοχές κ.λπ. με δανεικά. Η απληστία μόλυνε τους πάντες. Ως αποτέλεσμα της άφθονης ροής χρήματος, η αγοραστική αξία του δολαρίου και όσων νομισμάτων ήταν συνδεδεμένα μαζί του μειώθηκε και ανατιμήθηκαν εμπορεύματα, όπως το πετρέλαιο, που αποτιμώνται σε δολάρια.
Η άνοδος του πετρελαίου και η κάμψη του δολαρίου συμβάλλουν στην αποσταθεροποίηση αγορών και οικονομιών, καθώς πλήττουν την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών, αυξάνουν τα κόστη και καθιστούν ακριβότερες τις εξαγωγές χωρών με άλλα νομίσματα. Ομως οι επιπτώσεις τους στην κρίση είναι δευτερογενείς και δεν αποτελούν τη βασική αιτία της. Βασική αιτία είναι η απροθυμία των κεντρικών αρχών να αφήσουν την αγορά να δουλέψει ελεύθερα και η χειραγώγησή της προκειμένου να αποσοβηθούν υφέσεις που θα χαλούσαν το πάρτι των αγορών.