Κοινωνική ευημερία στην Ήπειρο και Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.  Tου Μιχάλη Διακομιχάλη

Υπάρχουν πολλοί Δείκτες για τον προσδιορισμό της Κοινωνικής Ευημερίας, Προόδου, Ευτυχίας, κλπ για τις περισσότερες χώρες του κόσμου. Μεταξύ αυτών και για την Ελλάδα. Στην παγκόσμια λίστα του Social Progress Index, μεταξύ των 149 χωρών του πλανήτη, η Ελλάδα καταλαμβάνει την 30^η θέση. Το Ερευνητικό ενδιαφέρον της εργασίας μου με τίτλο «A regional social progress index: the case of Epirus, Greece»[1], ( Ένας Περιφερειακός Δείκτης Κοινωνικής Ευημερίας: Η περίπτωση της Ηπείρου στην Ελλάδα), εστιάζεται στο γεγονός της θέσης της Περιφέρειας της Ηπείρου ως μια από τις λιγότερο αναπτυγμένες Περιφέρειες της Ελλάδας αλλά και της Ε.Ε., και στην επιβεβαίωση ή όχι αυτής της σχέσης μέσα από την άποψη συγκεκριμένων ομάδων ερωτώμενων, κατοίκων της Περιφέρειας. Η επιλογή του συγκεκριμένου Δείκτη και για την Περιφέρεια της Ηπείρου, οφείλεται στο γεγονός ότι μπορεί να συγκριθεί τόσο με τον Παγκόσμιο Δείκτη (Μ.Ο.) όσο και με αυτόν της χώρας μας.

Η έρευνα διενεργήθηκε το 2018 σε έξι κατηγορίες κατοίκων και εργαζόμενων στην Ήπειρο, συγκεκριμένα σε Δημόσιους Υπαλλήλους με μορφωτικό επίπεδο μέχρι Λύκειο, σε Δημόσιους Υπαλλήλους με μορφωτικό επίπεδο Πανεπιστημίου (μέχρι και κατόχους Διδακτορικού), σε Ιδιωτικούς Υπαλλήλους με μορφωτικό επίπεδο μέχρι Λύκειο, σε ιδιωτικούς Υπαλλήλους με μορφωτικό επίπεδο Πανεπιστημίου (μέχρι και κατόχους Διδακτορικού), σε Επιχειρηματίες με μορφωτικό επίπεδο μέχρι λύκειο, και σε Επιχειρηματίες με μορφωτικό επίπεδο Πανεπιστημίου (μέχρι και κατόχους Διδακτορικού). Συμπληρώθηκαν συνολικά 286 ερωτηματολόγια. 

Τα Αποτελέσματα εμφανίζονται στα παρακάτω γραφήματα.

Η εκτίμηση και η σύγκριση των αποτελεσμάτων μεταξύ του παγκόσμιου Δείκτη και του Δείκτη για την Ελλάδα, εμφανίζει μια σχετικά μεγαλύτερη ικανοποίηση στα μεγέθη του Παγκόσμιου Δείκτη για το στοιχείο των «Βασικών Ανθρωπίνων Αναγκών» και του στοιχείου των «Θεμελίων της Κοινωνικής Ευημερίας» συγκριτικά με τις τιμές για την Ελλάδα.

Το στοιχείο «Ατομικές και Κοινωνικές Ευκαιρίες» είναι για την Ελλάδα ελάχιστα πάνω από τον παγκόσμιο Δείκτη.

Τα αποτελέσματα για την Περιφέρεια της Ηπείρου εμφανίζουν διαφορετική εικόνα.

Συγκεκριμένα, το στοιχείο  των «Βασικών Ανθρωπίνων Αναγκών» εμφανίζει με διαφορά μεγαλύτερη ικανοποίηση από τον παγκόσμιο Δείκτη και από αυτόν της Ελλάδας. Παράλληλα εμφανίζουν τη μικρότερη ικανοποίηση με διαφορά για την Ήπειρο τα στοιχεία

των «Θεμελίων της Κοινωνικής Ευημερίας» και των «Ατομικών και Κοινωνικών Ευκαιριών».

Αξιοσημείωτη είναι η διαφορά της ικανοποίησης για το υποκριτήριο «Νερό και υγιεινή» που είναι περισσότερο από διπλάσια για την Ήπειρο σε σύγκριση με αυτή του παγκόσμιου δείκτη αλλά και του Ελληνικού Μέσου όρου. 

Σύμφωνα με τις απαντήσεις των ερωτηθέντων στην Ήπειρο, σε σύγκριση με τα δεδομένα του παγκόσμιου και του Ελληνικού Δείκτη, οι μεγάλες διαφορές στην ικανοποίηση των δύο πρώτων υποκριτηρίων, επιβεβαιώνουν την αποτελεσματικότητα της Ευημερίας που απορρέει από τις «Βασικές Ανθρώπινες Ανάγκες» για τους κατοίκους της Ηπείρου, αλλά και ταυτόχρονα  το «έλλειμμα» της Ευημερίας που απορρέει από την πολύ μικρότερη ικανοποίηση  για τα στοιχεία «Θεμέλια της Κοινωνικής Ευημερίας» και «Ατομικές και Κοινωνικές Ευκαιρίες».

Με αυτά τα αποτελέσματα που εκφράστηκαν για την Περιφέρεια της Ηπείρου σχετικά με την ικανοποίηση των στοιχείων και των επιμέρους κριτηρίων του Δείκτη Κοινωνικής Ευημερίας της Περιφέρειας, επιβεβαιώνεται η πολύ χαμηλή κατάταξη της Ηπείρου μεταξύ των 13 Περιφερειών της Ελλάδας και μεταξύ των περιφερειών της ΕΕ, με κατά κεφαλήν ΑΕΠ κάτω από το 50% του Κοινοτικού Μ.Ο. (2017), ως προς την ανάπτυξη της.

Ωστόσο, ένα εξίσου ανησυχητικό στοιχείο αποτελεί η όξυνση των ενδοπεριφεριακών ανισοτήτων που κατατάσσει την Ήπειρο ως προς αυτό το δείκτη στην πρώτη θέση στην Ελλάδα.

Η Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων είναι η πλέον εύρωστη οικονομικά ενότητα στην Ήπειρο, ενώ η «ψαλίδα» από τις ευρισκόμενες στον αντίποδα υπόλοιπες τρεις Περιφερειακές Ενότητες διαρκώς και ανοίγει.

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του ΕΜΠ σχετικά με τις περιφερειακές ανισότητες στην Ήπειρο, μεταξύ των άλλων διαπιστώθηκε ότι σχεδόν το ένα τέταρτο των κατοίκων της Περιφερειακής Ενότητας Ιωαννίνων είναι απόφοιτοι Λυκείου, τιμή μεγαλύτερη σε σύγκριση με τα αντίστοιχα ποσοστά για τις Περιφερειακές Ενότητες Πρέβεζας (19,62%), Θεσπρωτίας (18,76%) και Άρτας (18,74%). Ακόμα προκύπτει πως περισσότεροι από το 11% του πληθυσμού της Περιφερειακής Ενότητας Ιωαννίνων είναι απόφοιτοι Α.Ε.Ι. ή Τ.Ε.Ι. ποσοστό πολύ μεγαλύτερο από τα αντίστοιχα των Περιφερειακών Ενοτήτων Πρέβεζας (8,12%), Άρτας (7,48%) και Θεσπρωτίας (6,47%). Τέλος, πρέπει να επισημανθεί πως οι κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου σε καμία Περιφερειακή Ενότητα της Ηπείρου δεν ξεπερνούν το 1% του πληθυσμού κάθε Περιφερειακής Ενότητας.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ο ρόλος του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ως του μοναδικού πλέον τριτοβάθμιου εκπαιδευτικού ιδρύματος της Περιφέρειας μετά την απορρόφηση  του ΤΕΙ Ηπείρου από αυτό. Κοινωνική αποστολή του Πανεπιστημίου είναι η ανάδειξη της πνευματικής του υπόστασης μέσα από τη στενή διασύνδεση με την κοινωνία για την αποτελεσματική συμβολή του στην κάλυψη των κοινωνικών, πολιτιστικών και αναπτυξιακών αναγκών του τόπου.

Η ευρωστία των αριθμητικών δεδομένων του γιγαντωμένου πλέον Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, με τις 11 Σχολές, τα 24 Τμήματα, τα 38 Μεταπτυχιακά Προγράμματα, τους σχεδόν 600 διδάσκοντες και περίπου 300 διοικητικούς υπαλλήλους, αλλά κυρίως τους περίπου 21.000 φοιτητές, έχει σημαντικό αντίκτυπο στην Ανάπτυξη και στην Ευημερία της Περιφέρειας. Όμως, η κατανομή των Σχολών και των Τμημάτων, δεν συμβάλει στην άμβλυνση των ανισοτήτων της Περιφέρειας, αφού στην Άρτα βρίσκονται τρεις Σχολές που διαθέτουν μόνο τρία Τμήματα (συνολικά), στην Πρέβεζα καμία Σχολή και μόνο ένα Τμήμα που εντάσσεται σε Σχολή που εδρεύει στα Ιωάννινα, και στην Ηγουμενίτσα καμία Σχολή και κανένα Τμήμα. Το αρχικό σκεπτικό της ίδρυσης των περιφερειακών Πανεπιστημίων εδράζονταν και στη συμβολή τους στην ανάπτυξη της Ελληνικής Περιφέρειας. Μετά το σχέδιο «συμμαζέματος» των πρώην ΤΕΙ με τα δεκάδες διασπαρμένα Τμήματα που ξεφύτρωναν απρογραμμάτιστα και ανοργάνωτα, ο ρόλος των Πανεπιστημίων πρέπει να εξακολουθεί να είναι και κοινωνικός και αναπτυξιακός. Η ιστορική πρόκληση για το πανεπιστήμιο Ιωαννίνων είναι ο αποφασιστικός του ρόλος ως πρωταγωνιστή στην άμβλυνση των ανισοτήτων μεταξύ των τεσσάρων πόλεων της Ηπείρου, με την εξακτίνωσή του και στις 4 πόλεις, με τουλάχιστον από μία Σχολή και 2 Τμήματα για την Πρέβεζα και την Ηγουμενίτσα και την αναβάθμιση των υπαρχόντων Σχολών της Άρτας. Με αυτή τη δραστική παρέμβαση, το μέγεθος και το επίπεδο του εκπαιδευτικού και ερευνητικού έργου δεν θίγεται στο παραμικρό, αλλά τουναντίον έχει κάθε περιθώριο να αυξηθεί και να αναβαθμιστεί, ενώ η συμμετοχή του «υποκλάδου» Τριτοβάθμια Εκπαίδευση στα οικονομικά μεγέθη των Περιφερειακών Ενοτήτων της Ηπείρου θα είναι καθοριστική για την ουσιαστική και ισόρροπη ανάπτυξη της Περιφέρειας με προοπτική αναβάθμισης της πάνω από τις χαμηλότερες θέσεις σε Ελλάδα και Ε.Ε.

Μιχάλης Διακομιχάλης

Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

https://www.topikifoni.gr