Κορωνοϊός και μεταδοτικές ασθένειες: απο-παγκοσμιοποίηση τώρα; 

του Γιώργου Δουράκη*

Ο Ντένις Μέντοουζ είναι διάσημος καθηγητής συστημικής θεωρίας (Διαχείριση & Δυναμική Συστημάτων) του ΜΙΤ. Είναι ο αρχισυντάκτης της περίφημης (κατά πολλούς διαβόητης) έκθεσης της Λέσχης της Ρώμης «Τα όρια της ανάπτυξης» (1972), η οποία συζητήθηκε και συνεχίζει να συζητιέται με ιδιαίτερη ένταση ακόμη και σήμερα. Ή καλύτερα ιδίως σήμερα που το καυτό θέμα της κλιματικής αλλαγής βρίσκεται ντε φάκτο στο επίκεντρο του δημοσίου διαλόγου. Ουσιαστικά το βιβλίο αυτό είναι η Βίβλος όλων των σύγχρονων οικολογικών κινημάτων.

Πρόσφατα είδα μια πολύ ενδιαφέρουσα βιντεοσκοπημένη συνέντευξή του, όπου μιλούσε για το ζοφερό μέλλον του πλανήτη. Μου έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση (γιατί κάθε άλλο παρά αντισυστημικός μπορεί να θεωρηθεί από πολιτική άποψη) τόσο το γεγονός ότι πήρε σαφή θέση κατά της παγκοσμιοποίησης, όσο και το απλό, πρωτότυπο και ακαταμάχητο σκεπτικό με βάση το οποίο την απέρριπτε:

«Προσωπικά είμαι κατά της παγκοσμιοποίησης, γιατί γνωρίζω ότι οι άνθρωποι κάνουν λάθη. Αυτό είναι αναπόφευκτο. Εάν έχετε ένα άθροισμα από σχετικά ανεξάρτητες οντότητες (χώρες, ανθρώπους, οικονομίες - οτιδήποτε) μια απ’ αυτές μπορεί να κάνει ένα μοιραίο λάθος και να καταρρεύσει, αυτό ωστόσο δεν πρόκειται να έχει υπερβολική επίδραση στις άλλες οντότητες. Αλλά αν έχετε μια παγκόσμια οντότητα και κάνει ένα λάθος -που σίγουρα θα το κάνει- τότε αυτή καταρρέει συνολικά. Κι αυτή είναι η κατάσταση που έχουμε τώρα [...] Αν π.χ. οι τράπεζες της Ιταλίας χρεοκοπήσουν, ξαφνικά όλο το παγκόσμιο σύστημα θα έχει πρόβλημα. Αυτό είναι συνέπεια της παγκοσμιοποίησης».

Βέβαια όταν ο Μέντοουζ κάνει λόγο για κατάρρευση το μυαλό μας πάει αυθόρμητα στην οικονομική κατάρρευση. Άλλωστε και το παράδειγμα που δίνει αναφέρεται στη χρεοκοπία τραπεζών, που μπορεί να συμπαρασύρουν την παγκόσμια οικονομία και να την κάνουν να καταρρεύσει. Αλλά η παγκοσμιοποίηση δεν έχει μόνον οικονομική διάσταση. Ναι μεν πρωτίστως αναφέρεται στην ελεύθερη διακίνηση των συντελεστών παραγωγής, αλλά έχει και άλλες πολύ σημαντικές πτυχές. Π.χ. από τη στιγμή που ο συντελεστής εργασία -η ικανότητα για εργασία- είναι ενσωματωμένη στον άνθρωπο, η ελεύθερη και συχνή διακίνηση των ανθρώπων από χώρα σε χώρα ανοίγει το δρόμο για την ευρεία διάδοση μεταδοτικών ασθενειών όπως ο κορωνοϊός. Αυτή η παγκοσμιοποίηση των μεταδοτικών ασθενειών και ο τρόπος αποτελεσματικής αντιμετώπισής της είναι ένα θέμα που απασχολεί τους ειδικούς στον χώρο της υγείας εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Ιδού ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από τα πρακτικά ενός σεμιναρίου μ’ αυτό το θέμα συζήτησης:

«Όπως οι άνθρωποι, τα προϊόντα, τα τρόφιμα και το κεφάλαιο ταξιδεύουν ανά την υφήλιο σε πρωτοφανείς αριθμούς και με ταχύτητες-ρεκόρ, το ίδιο κάνουν και οι μυριάδες μικροοργανισμοί που προκαλούν ασθένειες [...] Κανένα έθνος δεν είναι απρόσβλητο από την αυξανόμενη παγκόσμια απειλή που μπορεί να προκαλέσει μια απομονωμένη επιδημία μεταδοτικής νόσου σ’ ένα φαινομενικά απομακρυσμένο μέρος του κόσμου. Οι ανθρώπινοι παθογόνοι μικροοργανισμοί μπορούν σήμερα να φτάσουν πολύ γρήγορα σ’ οποιοδήποτε μέρος της υφηλίου είτε μεταφέρονται από έναν άγνωστο ταξιδιώτη είτε από έναν ευκαιριακό φορέα.

Παράλληλα, η ίδια η αλληλεξάρτηση και διασύνδεση που δημιουργεί τέτοιες ευκαιρίες για την παγκόσμια διάδοση παθογόνων μικροοργανισμών προσφέρει επίσης και μηχανισμούς για καινοτόμες υπερεθνικές προσπάθειες αντιμετώπισης της απειλής. Ένα διαρκώς διευρυνόμενο δίκτυο τέτοιων προσπαθειών, σε συνδυασμό με την παγκόσμια πρόοδο και διάχυση της τεχνολογίας και της πληροφορίας, συνεχίζει να ενισχύει παγκοσμίως την ικανότητα της δημόσιας υγείας να προλαμβάνει και να ελέγχει την εξάπλωση των εμφανιζόμενων και επανεμφανιζόμενων μεταδοτικών ασθενειών [...] Ενόσω η παγκοσμιοποίηση των μεταδοτικών ασθενειών χαρακτηρίζεται από τον μετασχηματισμό των ανεξάρτητων οντοτήτων σ’ ένα ενιαίο επιδημιολογικό σύστημα, η ικανότητα ελέγχου μιας νόσου σε μια περιοχή του πλανήτη μπορεί εύκολα να διατεθεί για την καταπολέμηση ασθενειών σε άλλες περιοχές του πλανήτη».

The Impact of Globalization on Infectious Disease Emergence and Control

Ας ελπίσουμε ότι τα συστήματα υγείας θα αποδειχθούν όντως τόσο αποτελεσματικά όσο υποστηρίζουν οι ειδικοί αυτοί. Αλλά ο κίνδυνος ταχείας εξάπλωσης μιας μεταδοτικής νόσου δεν συνιστά μόνο σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία. Έχει εν τέλει και τεράστιες οικονομικές επιπτώσεις σ’ όλες τις χώρες του πλανήτη. Μια πιθανή πανδημία του κορωνοϊού μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης και να οδηγήσει την ήδη παραπαίουσα (και χωρίς κορωνοϊό) παγκόσμια οικονομία σε συστημική κρίση ανάλογη μ’ εκείνη του 2008. Όλα αυτά βέβαια πρέπει να μας οδηγήσουν να επανεξετάσουμε την τροπή και τις συνέπειες της αχαλίνωτης παγκοσμιοποίησης. Κι αυτό ασχέτως του αν η επιδημία του κορωνοϊού εξελιχθεί τελικά σε πανδημία ή όχι. Νομίζω ότι το απλό σκεπτικό βάσει του οποίου ο Μέντοουζ τάσσεται κατά της παγκοσμιοποίησης είναι ιδιαιτέρως ισχυρό και πρέπει να μας προβληματίσει.

*Ο Γιώργος Δουράκης είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ

Πηγή: ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΤΟΥ ΑΠΘ