Για να κρατηθεί η οικονομία ζωντανή, να πληρώσει η κυβέρνηση

Για να εμποδίσουν το σοκ ζήτησης (από τον κορωνοϊό) να προκαλέσει βαθιά ύφεση μακράς διαρκείας, οι κυβερνήσεις πρέπει να μετατραπούν σε προσωρινό πληρωτή εσχάτης ανάγκης.

των Εμάνιουελ Σάεζ και Γκέιμπριελ Ζούκμαν*

SOCIAL EUROPE, 18 Μαρτίου 2020

Ο κορωνοϊός απειλεί την οικονομική ζωή του πλανήτη. Το σημαντικότερο μήνυμα που πρέπει να στείλουν αμέσως οι αρχηγοί κρατών, ακόμη και πριν από κάθε νέο νόμο και από τις λεπτομέρειες εφαρμογής του, είναι: «Μην απολύετε τους εργαζόμενους και μη διαλύετε την επιχείρησή σας. Η κυβέρνηση θα πληρώσει τους ανενεργούς υπαλλήλους σας και τα απαραίτητα έξοδα συντήρησής σας όσο δεν λειτουργείτε. Το δημόσιο χρήμα καταφθάνει οσονούπω».

Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες έχουν κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση -ιδίως η Δανία με το προσωρινό σύστημα αποζημίωσης μισθών και η Γαλλία με το διάγγελμα του προέδρου Εμανιουέλ Μακρόν στις 16 Μαρτίου. Είναι ζωτικής σημασίας να σταματήσει η ροή μαζικών απολύσεων και καταστροφής επιχειρήσεων που ήδη έχει ξεκινήσει.

Μείωση παραγωγής

Τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης, που είναι ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση της επιδημίας, μειώνουν έντονα τη ζήτηση σε πολλούς τομείς, όπως οι μεταφορές, τα εστιατόρια, τα ξενοδοχεία και η ψυχαγωγία. Αυτή η άμεση απώλεια εκροής (κοινωνικού προϊόντος) αναμένεται να είναι σύντομη. Ίσως να διαρκέσει μερικούς μήνες.

Είναι δυνατόν να εκτιμήσουμε αυτή την απώλεια κατά προσέγγιση, αθροίζοντας την παραγωγή σε τομείς που πρόκειται να κλείσουν –αναστολές λειτουργίας σε εθνικό επίπεδο έχουν ήδη αποφασιστεί στην Ιταλία, στην Ισπανία, στη Γαλλία και σε άλλες χώρες. Για τις ΗΠΑ εκτιμούμε ότι η άμεση απώλεια παραγωγής θα είναι περίπου 30%. Αν αυτό διαρκέσει ένα τρίμηνο, η ετήσια απώλεια ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) θα είναι 7,5% -που σημαίνει μια πολύ σοβαρή ύφεση.

Η κυβέρνηση δεν μπορεί να εμποδίσει αυτή την εξέλιξη, αλλά μπορεί να αμβλύνει την οικονομική δυσπραγία όσο διαρκεί η επιδημία και να αποτρέψει ζημιές μακράς διαρκείας στην οικονομία. Με άλλα λόγια η κυβέρνηση μπορεί να εμποδίσει μια έντονη, αλλά σύντομη, κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας να μετατραπεί σε μακροχρόνια ύφεση.

Χωρίς κυβερνητικές ενέργειες, η άμεση απώλεια παραγωγής θα προκαλέσει μεγάλες απώλειες στις επιχειρήσεις και θα οδηγήσει σε μαζικές απολύσεις. Πολλές επιχειρήσεις και εργαζόμενοι δεν έχουν αρκετή χρηματική ρευστότητα για να αντιμετωπίσουν δραματικές ελλείψεις στη ζήτηση. Ο κίνδυνος είναι να κλείσουν πολλές επιχειρήσεις, επηρεάζοντας σοβαρά τις οικογένειες των εργαζομένων.

Ο θάνατος μιας επιχείρησης έχει μακροπρόθεσμο κόστος: οι δεσμοί μεταξύ επιχειρηματιών, εργαζομένων και πελατών καταστρέφονται και συχνά χρειάζεται να ξαναδημιουργηθούν από το μηδέν. Οι εργαζόμενοι που έχουν απολυθεί πρέπει να βρουν νέες θέσεις εργασίας. Είναι πολύ σημαντικό να μείνουν ζωντανές οι επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσης και να διασφαλίσουμε ότι οι εργαζόμενοι θα εξακολουθούν να λαμβάνουν τον μισθό τους -ακόμη και επιχειρήσεις και εργαζόμενοι που αναγκάζονται να αναστείλουν τη λειτουργία τους λόγω της κοινωνικής αποστασιοποίησης. (Τα συμβατικά οικονομικά μοντέλα υποθέτουν μηδενικό κόστος συναλλαγών για την πρόσληψη εργαζομένων, την εξεύρεση πελατών, τη διάθεση κεφαλαίων κ.ο.κ. και επομένως δεν μπορούν να αντιληφθούν καλά πόσο σοβαρό είναι το θέμα αυτό).

Κοινωνική προστασία

Στο πλαίσιο αυτής της πανδημίας χρειαζόμαστε μια νέα μορφή κοινωνικής προστασίας, που να βοηθά άμεσα τους εργαζόμενους και τις επιχειρήσεις. Ο πιο άμεσος τρόπος παροχής αυτής της προστασίας είναι η κυβέρνηση να αναλάβει τον ρόλο του πληρωτή εσχάτης ανάγκης, έτσι ώστε οι χειμαζόμενες επιχειρήσεις να μπορούν να συνεχίσουν να πληρώνουν τους εργαζόμενους (αντί να τους απολύουν) και τους αναγκαίους λογαριασμούς τους (αντί να χρεοκοπούν).

Στην πράξη το σπουδαιότερο βήμα είναι να διασφαλιστεί ότι το χρήμα θα ρέει χωρίς καθυστέρηση στους εργαζόμενους και στις επιχειρήσεις που βρίσκονται σε καθεστώς αναγκαστικής αδράνειας. Οι πληρωμές πρέπει να γίνονται με τον απλούστερο δυνατό τρόπο. Οι μη ενεργοί εργαζόμενοι πρέπει να αρχίσουν αμέσως να λαμβάνουν ειδικές παροχές και επιδόματα ανεργίας, έτσι ώστε να μην αποτελούν πλέον κόστος για τους εργοδότες τους -αν και τυπικά θα εξακολουθούν να είναι εργαζόμενοι- και να μην απαιτείται καμιά διαδικασία επαναπρόσληψης μόλις θα καταστεί δυνατόν να επιστρέψουν στην εργασία τους.

Το σύστημα ανεργίας και κοινωνικής ασφάλισης είναι ήδη στη θέση του και λειτουργεί. Αυτό επιτρέπει τον υπολογισμό και την παροχή αποζημίωσης στους μη ενεργούς εργαζόμενους. Οι αυτοαπασχολούμενοι θα μπορούν να εγγράφονται στο σύστημα ως μη ενεργοί και να είναι επιλέξιμοι γι’ αυτές τις ειδικές παροχές. Σε περίπτωση μερικής αδράνειας, οι παροχές αυτές θα είναι αναλογικές.

Οι παροχές ασφάλισης και ανεργίας είναι προοδευτικές, δεδομένου ότι αντικαθιστούν ένα υψηλότερο ποσοστό αποδοχών στους χαμηλόμισθους εργαζόμενους. Αυτό είναι ένα επιθυμητό χαρακτηριστικό, αφού οι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι είναι πιο πιθανό να επηρεαστούν από το κλείσιμο των επιχειρήσεων (μια και είναι λιγότερο πιθανό να μπορούν να εργαστούν από το σπίτι) και λιγότερο πιθανό να έχουν αποταμιεύσεις για να αντικαταστήσουν μια πρόσκαιρη απώλεια εισοδήματος.

Στο πρόγραμμα «πληρωτή εσχάτης ανάγκης» που προσβλέπουμε, οι επιχειρήσεις σε αναστολή λειτουργίας θα αναφέρουν τις αναγκαίες μηνιαίες δαπάνες συντήρησης και θα τις πληρώνονται από την κυβέρνηση. Αναγκαίες δαπάνες είναι το ενοίκιο, οι λογαριασμοί κοινής ωφέλειας, οι τόκοι για το χρέος, η υγειονομική ασφάλιση των αδρανών εργαζομένων και άλλες δαπάνες ζωτικής σημασίας για τη συντήρηση της επιχείρησης, έστω κι αν αυτή δεν λειτουργεί πια.

Για τους τομείς με μερική διακοπή λειτουργίας, η κυβέρνηση πρέπει να καταβάλει ένα μέρος των δαπανών συντήρησης. Τα ποσά δεν χρειάζεται να είναι ακριβή. Η επαλήθευση και η διόρθωση μπορεί να γίνουν μόλις τελειώσει η αναστολή λειτουργίας. Οποιαδήποτε κρατική πληρωμή πάνω από το κανονικό θα μπορούσε να μετατραπεί σε άτοκο δάνειο που θα ανακτήσει τμηματικά η κυβέρνηση τα επόμενα χρόνια.

Ζωτικό πλεονέκτημα

Το κυριότερο πλεονέκτημα αυτής της πολιτικής είναι ότι οι επιχειρήσεις μπορούν να είναι σε αναστολή λειτουργίας χωρίς να χάνουν χρήματα και επομένως χωρίς να κινδυνεύουν να πτωχεύσουν. Υπάρχουν δύο λόγοι για τους οποίους η πολιτική αυτή θα μπορούσε να λειτουργήσει αποτελεσματικά στην περίπτωση της κορωνοπανδημίας.

Πρώτον, είναι ξεκάθαρο τι προκαλεί το σοκ - μια υγειονομική κρίση που δεν έχει καμία σχέση με την απόφαση οποιασδήποτε επιχείρησης και που θα είναι προσωρινή. Δεύτερον, διαφορετικές επιχειρήσεις επηρεάζονται με διαφορετικό τρόπο. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις κανονικές υφέσεις, όπου η μείωση της ζήτησης είναι γενικευμένη και δεν έχει σαφές χρονοδιάγραμμα.

Η παροχή χρηματικής ρευστότητας -με τη μορφή, λόγου χάρη, άτοκων δανείων- μπορεί να βοηθήσει τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους που απολύθηκαν να αντιμετωπίσουν τη θύελλα, αλλά η πολιτική αυτή είναι ανεπαρκής. Τα δάνεια δεν αποζημιώνουν τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους για τις απώλειές τους, αλλά απλώς τους επιτρέπουν να ρολάρουν το κόστος σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου.

Στην περίπτωση της κρίσης του κορωνοϊού είναι λογικό η κυβέρνηση να αποζημιώνει τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους για τις απώλειές τους μέσω της κοινωνικής ασφάλισης. Κάθε επιχείρηση θα μπορεί στη συνέχεια να επανἐλθει σχεδόν άθικτη, μετά τον λήθαργο λόγω κοινωνικής αποστασιοποίησης, αντί να επωμιστεί το βαρύ φορτίο χρέους που θα προκαλέσει ο κορωνοϊός.

Πόσο θα κόστιζε άραγε ένα τέτοιο πρόγραμμα «πληρωτή εσχάτης ανάγκης»; Βάσει των εθνικών στατιστικών στοιχείων ανά βιομηχανικό κλάδο, εκτιμούμε για τις ΗΠΑ ότι κατά τους επόμενους τρεις μήνες –με αναστολή λειτουργίας σε εθνικό επίπεδο- θα μπορούσε να χαθεί μέχρι 30% της συνολικής ζήτησης, οδηγώντας σε πτώση του ετήσιου ΑΕΠ κατά 7,5%.

Η αποζημίωση των μη ενεργών εργαζόμενων και το απαραίτητο κόστος συντήρησης των επιχειρήσεων προϋποθέτει πληρωμές από πλευράς δημοσίου που θα ανέρχονται περίπου στο ήμισυ αυτού του συνόλου. Τα επιδόματα ανεργίας καλύπτουν περίπου το 50-60% των μισθών και το αναγκαίο κόστος συντήρησης των επιχειρήσεων είναι κατά πάσα πιθανότητα μικρότερο από το ήμισυ του κανονικού κόστους λειτουργίας (π.χ. τα αεροπλάνα που δεν πετούν δεν καίνε καύσιμα).

Το συνολικό κόστος για την κυβέρνηση θα ανέλθει γύρω στο 3,75% του ΑΕΠ και θα χρηματοδοτηθεί μέσω αύξησης του δημοσίου χρέους. Η άμεση απώλεια παραγωγής από τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης ουσιαστικά θα χρεωθεί στον λογαριασμό της κυβέρνησης, δηλαδή θα κοινωνικοποιηθεί.

Δεν αρκούν

Οι τρέχουσες προτάσεις για την αντιμετώπιση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας δεν φτάνουν αρκετά μακριά ή δεν επικεντρώνονται όσο θα έπρεπε στους προβληματικούς τομείς. Τα επιχειρηματικά δάνεια βοηθούν τις επιχειρήσεις, αλλά δεν τις αποζημιώνουν για τις απώλειές τους. Η αναβολή πληρωμής φόρων βελτιώνει τη χρηματική τους ρευστότητα, αλλά δεν είναι τόσο στοχευμένη, δεδομένου ότι ωφελεί και άτομα ή επιχειρήσεις που δεν επηρεάζονται άμεσα. Οι άμεσες πληρωμές σε ιδιώτες βοηθούν στην ανακούφιση των πρόσκαιρων οικονομικών δυσχερειών, αλλά η πολιτική αυτή δεν είναι αρκούντως στοχευμένη –είναι λίγα τα χρήματα για εκείνους που χάνουν τη δουλειά τους, ενώ δεν τα χρειάζονται εκείνοι που δεν τη χάνουν.

Κατά τη διάρκεια της κοινωνικής αποστασιοποίησης στόχος δεν πρέπει να είναι η αύξηση της συνολικής ζήτησης, δεδομένου ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν πια να διενεργούν δαπάνες για πολλά αγαθά και υπηρεσίες. Οι υφιστάμενες πολιτικές επιδομάτων ανεργίας και κοινωνικών παροχών και οι πολιτικές αδειών ασθενείας μετ΄ αποδοχών βοηθούν περισσότερο τους απολυθέντες εργαζόμενους και όσους αδυνατούν να εργαστούν, αλλά δεν εμποδίζουν τις απολύσεις και δεν βοηθούν τις επιχειρήσεις.

Ένα πρόγραμμα «πληρωτή εσχάτης ανάγκης» θα είναι αποτελεσματικό αν είναι χρονικά περιορισμένο (για παράδειγμα τρεις μήνες), έτσι ώστε το κόστος να παραμείνει διαχειρίσιμο και να μην επηρεαστούν οι επιχειρηματικές αποφάσεις. Δεν πρόκειται να αντισταθμίσει πλήρως το οικονομικό κόστος του κορωνοϊού.

Ό,τι και να κάνουν οι κυβερνήσεις, θα υπάρξουν απώλειες πραγματικού Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Ακόμη κι αν πληρώνονται οι εργαζόμενοι στις αεροπορικές εταιρείες, οι πτήσεις δεν θα πραγματοποιούνται. Για άλλους παραγωγικούς τομείς, θα υπάρξουν στρεβλώσεις στις αλυσίδες εφοδιασμού ό,τι κι αν γίνει, που θα οφείλονται,  π.χ., στα μέτρα απομόνωσης.

Αλλά ένα πρόγραμμα «πληρωτή εσχάτης ανάγκης» θα αμβλύνει τις οικονομικές δυσκολίες για τους εργαζόμενους και τις επιχειρήσεις. Θα διατηρήσει τη ροή χρήματος προς την πλευρά τους, έτσι ώστε το σοκ του κορωνοϊού να μην έχει δευτερογενείς επιπτώσεις στη ζήτηση -όπως συμβαίνει με τους απολυμένους εργαζόμενους που μειώνουν την κατανάλωσή τους- και  μόλις επανέλθει η ζήτηση, μπορεί η οικονομία να ανακάμψει γρήγορα.

Σήμερα η επιχειρηματική δραστηριότητα έχει ανασταλεί. Ωστόσο με μια ενδοφλέβια ένεση ρευστότητας μπορεί να διατηρηθεί ζωντανή μέχρι να περάσει η υγειονομική κρίση.

*Ο Emmanuel Saez είναι διευθυντής του Κέντρου για μια Δίκαιη Ανάπτυξη (Center for Equitable Growth) στο University of California at Berkeley. Ο Gabriel Zucman είναι καθηγητής οικονομικών στο ίδιο πανεπιστήμιο. Είναι συν-συγγραφείς του βιβλίου Ο Θρίαμβος της Αδικίας: Πώς οι Πλούσιοι Αποφεύγουν τους Φόρους και Πώς θα τους Κάνουμε να Πληρώσουν (The Triumph of Injustice: How the Rich Dodge Taxes and How to Make Them Pay).

https://www.socialeurope.eu/keeping-business-alive-the-government-will-pay

Μετάφραση: Γιώργος Δουράκης

Πηγή: Ηλεκτρονικός Διάλογος Καθηγητών ΑΠΘ