Παρεμβάσεις
Ανώτατη Εκπαίδευση: Μπουρλότο, γιατί έτσι τους αρέσει
Του ΛΕΥΤΕΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗ*
|
|
Η προσπάθεια συνταγματικής αναθεώρησης ναυάγησε, το άρθρο 16 παραμένει ως έχει, επομένως «η σύσταση ανωτάτων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται». Σε κάθε ευνομούμενη χώρα το θέμα θα είχε λήξει εκεί και η Πολιτεία θα έκανε αυτό που παραμελεί τόσα χρόνια: να αρχίσει να σπάει το φαύλο κύκλο των εισαγωγικών εξετάσεων, να στηρίξει με ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους το δημόσιο πανεπιστήμιο και ειδικότερα τις νέες σχολές που στήθηκαν βιαστικά την τελευταία 15ετία, να προωθήσει αποφασιστικά τις υποδομές μέριμνας (στέγαση, σίτιση...) που ανακουφίζουν τους φοιτητές και τις οικογένειές τους, κι όλα εκείνα τα χιλιοειπωμένα, που συνιστούν όμως βασικά στοιχεία μιας πραγματικής μεταρρύθμισης.
Οταν όμως οι θεσμοί χρησιμοποιούνται προσχηματικά, τότε η επιθυμητή εικόνα της μεταρρύθμισης μπορεί να επιβληθεί με τη «διασταλτική» ερμηνεία τους. Δεν πέρασε το μη κρατικό-μη κερδοσκοπικό πανεπιστήμιο με τον ευθύ συνταγματικό τρόπο; Θα πάμε τότε στο καθαρά ιδιωτικό πανεπιστήμιο, παρακάμπτοντας τους συνταγματικούς περιορισμούς και τις αντιδράσεις της πανεπιστημιακής κοινότητας.
Μερικές προϋποθέσεις είναι βεβαίως αναγκαίες. Η πρώτη αφορά τη διάκριση τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης. Ο νόμος που ψηφίστηκε δεν αναφέρεται καθόλου στις βαθμίδες της τυπικής εκπαίδευσης (2βάθμια, 3βάθμια). Εστιάζει αποκλειστικά στην άτυπη εκπαίδευση, η οποία αντιθέτως δεν απασχολεί καθόλου τον συνταγματικό νομοθέτη. Και πάλι όμως δεν ασχολείται με τη μεγάλη μάζα των Εργαστηρίων Ελευθέρων Σπουδών (5.000, κανείς δεν ξέρει ακριβώς), όπου οι χαώδεις συνθήκες λειτουργίας ευνοούν κάθε τύπου αγοραίες συμπεριφορές.
Αντιθέτως, ο (πράγματι) πονηρός και (κατά φαντασία) μεταρρυθμιστής υπουργός ξεχωρίζει από το όντως υπαρκτό χάος τα αυτοαποκαλούμενα (μερικές δεκάδες) «κολέγια» και (2η προϋπόθεση) φτιάχνει εκ του μηδενός μια νέα βαθμίδα, που δεν προϋπήρχε και δεν αποτελεί επομένως (όπως συνήθως του αρέσει να ισχυρίζεται) «τακτοποίηση» δήθεν υπαρκτής και χαώδους κατάστασης. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ένας νόμος επιχειρεί να ορίσει το κολέγιο ως διακριτή εκπαιδευτική κατηγορία. Αξιοποιείται δηλαδή η διεθνής αίγλη που συνοδεύει τον θεσμό του κολεγίου ως βασικό στοιχείο του κυρίαρχου και ηγεμονικού αγγλοσαξονικού εκπαιδευτικού συστήματος, με σαφέστατη προοπτική την κολεγιακή ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Υπάρχει βεβαίως η μεταλυκειακή αλλά σαφώς μη τριτοβάθμια επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, που μπορεί να είναι δημόσια ή ιδιωτική, τυπική (ΙΕΚ) ή άτυπη (ΚΕΣ), λόγω της αναγκαίας ευελιξίας που έπρεπε να έχει ένας μηχανισμός άμεσης σύνδεσης με την αγορά εργασίας. Κι αυτό ισχύει για όλες τις χώρες και καταγράφεται στις διεθνείς στατιστικές. Ωστόσο, η τριτοβάθμια εκπαίδευση, χώρος παραγωγής και διάχυσης της νέας γνώσης, είναι αποκλειστικά τυπική (ΑΕΙ και ΤΕΙ) και κυρίως δημόσια ή (τουλάχιστον στη χώρα μας) αποκλειστικά δημόσια.
Το μόνο «εμπόδιο» (3η προϋπόθεση) είναι πια η σύνδεση της κολεγιακής ιδιωτικής και άτυπης με την τυπική 3βάθμια εκπαίδευση. Κι αυτό ο νέος νόμος το πετυχαίνει δίνοντας τη δυνατότητα στα αναγνωρισμένα πια κολέγια άτυπης μεταλυκειακής εκπαίδευσης να νοικιάζουν επισήμως τεχνογνωσία και τελικά να αγοράζουν τυπικά πτυχία από οποιοδήποτε αλλοδαπό ίδρυμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με κανόνες (φραντσάιζινγκ) ιδιωτικής αγοράς.
Τελευταία προϋπόθεση: ο δημόσιος έλεγχος αυτής της εξωφρενικής διαδικασίας. Ναι, ο νομοθέτης προβλέπει κάποια κριτήρια που θα πρέπει να ικανοποιούν τα εγχώρια κολλέγια και τα αλλοδαπά ιδρύματα. Κριτήρια όμως εξόχως αμφίβολα ή/ και ανεπαρκή (αρκεί ένα όποιο πτυχίο ως κριτήριο επάρκειας για διδάσκοντες σε προ- και μετα- πτυχιακό επίπεδο ή για την ικανότητα και το κύρος του διευθυντή-«πρύτανη» που διοικεί το κολέγιο;), κριτήρια κυμαινόμενης ακρίβειας (μπορεί να εξειδικεύονται, μπορεί και όχι) και ποιότητας (εξαρτώμενα από την ποιότητα του αλλοδαπού ιδρύματος, ποιότητα de facto αποδεκτή χωρίς γενικές ελάχιστες εθνικές απαιτήσεις, όπως συμβαίνει για το δημόσιο σύστημα της χώρας).
Κριτήρια που σε τελευταία ανάλυση τίθενται μεν προσχηματικά αλλά καθιστούν αδύνατη την παρακολούθηση της εφαρμογής του νόμου, ιδιαίτερα από την εγνωσμένης «ικανότητας» ελληνική διοικητική μηχανή. Παράδειγμα και απόδειξη: ο νομοθέτης απαγορεύει (αυστηρά και διά τσουχτερών προστίμων) τη διαφημιστική χρήση παραπλανητικών όρων -όπως π.χ. πανεπιστήμιο και ακαδημία- ακόμα και από αναγνωρισμένα κολέγια. Να όμως που όλα τα (εν αναμονή) κολέγια διαφημίζονται ήδη καθημερινά (άμεσα ή έμμεσα) ως πανεπιστήμια και ακαδημίες, γιατί η απληστία του εμποράκου δεν έχει όρια. Καμία όμως παρέμβαση των αρμόδιων οργάνων, λόγω ανικανότητας ή ελλείψει πολιτικής βούλησης;
Σε αυτό το περιβάλλον η ουσία είναι ότι η άτυπη ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι ήδη εδώ και δεν είναι ανεδαφική η πρόβλεψη ότι η δυναμική των πραγμάτων θα της δώσει (αργά ή γρήγορα) και τα τυπικά χαρακτηριστικά με την αναγνώριση και των πτυχίων. Εχει καμιά σημασία αν έτσι θα τιναχτεί στον αέρα πολύ μεγάλο μέρος από το περιφερειακό (αλλά και το πολύ νέο) του δημόσιου μηχανισμού τριτοβάθμιας εκπαίδευσης; Οχι για ορισμένους που -στο πλαίσιο μιας μπαγιάτικης και ξεπερασμένης νεοφιλελεύθερης ιδεοληψίας για τα προτερήματα της ιδιωτικοποίησης- τους αρκεί να ολοκληρωθεί η πλέον βίαιη και απαξιωτική παρέμβαση στην πρόσφατη πανεπιστημιακή ιστορία της χώρας.
Και τώρα; Πώς να αποφύγουμε το τερατώδες κόστος; Με απαγόρευση των πρακτικών φραντσάιζινγκ ή με επικέντρωση στον συστηματικό και αυστηρό ακαδημαϊκό έλεγχο των κολεγίων; Ποιες είναι (κατά τους ειδικούς) οι πλέον συμβατές με το κοινοτικό δίκαιο πολιτικές αντίδρασης; Γιατί η νέα κρίση στα πανεπιστήμια έρχεται και θα είναι ή τουλάχιστον αξίζει (γι' αυτό το ζήτημα) να είναι «χοντρή».
* Οικονομολόγος, καθηγητής ΕΜΠ
Οταν όμως οι θεσμοί χρησιμοποιούνται προσχηματικά, τότε η επιθυμητή εικόνα της μεταρρύθμισης μπορεί να επιβληθεί με τη «διασταλτική» ερμηνεία τους. Δεν πέρασε το μη κρατικό-μη κερδοσκοπικό πανεπιστήμιο με τον ευθύ συνταγματικό τρόπο; Θα πάμε τότε στο καθαρά ιδιωτικό πανεπιστήμιο, παρακάμπτοντας τους συνταγματικούς περιορισμούς και τις αντιδράσεις της πανεπιστημιακής κοινότητας.
Μερικές προϋποθέσεις είναι βεβαίως αναγκαίες. Η πρώτη αφορά τη διάκριση τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης. Ο νόμος που ψηφίστηκε δεν αναφέρεται καθόλου στις βαθμίδες της τυπικής εκπαίδευσης (2βάθμια, 3βάθμια). Εστιάζει αποκλειστικά στην άτυπη εκπαίδευση, η οποία αντιθέτως δεν απασχολεί καθόλου τον συνταγματικό νομοθέτη. Και πάλι όμως δεν ασχολείται με τη μεγάλη μάζα των Εργαστηρίων Ελευθέρων Σπουδών (5.000, κανείς δεν ξέρει ακριβώς), όπου οι χαώδεις συνθήκες λειτουργίας ευνοούν κάθε τύπου αγοραίες συμπεριφορές.
Αντιθέτως, ο (πράγματι) πονηρός και (κατά φαντασία) μεταρρυθμιστής υπουργός ξεχωρίζει από το όντως υπαρκτό χάος τα αυτοαποκαλούμενα (μερικές δεκάδες) «κολέγια» και (2η προϋπόθεση) φτιάχνει εκ του μηδενός μια νέα βαθμίδα, που δεν προϋπήρχε και δεν αποτελεί επομένως (όπως συνήθως του αρέσει να ισχυρίζεται) «τακτοποίηση» δήθεν υπαρκτής και χαώδους κατάστασης. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ένας νόμος επιχειρεί να ορίσει το κολέγιο ως διακριτή εκπαιδευτική κατηγορία. Αξιοποιείται δηλαδή η διεθνής αίγλη που συνοδεύει τον θεσμό του κολεγίου ως βασικό στοιχείο του κυρίαρχου και ηγεμονικού αγγλοσαξονικού εκπαιδευτικού συστήματος, με σαφέστατη προοπτική την κολεγιακή ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Υπάρχει βεβαίως η μεταλυκειακή αλλά σαφώς μη τριτοβάθμια επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, που μπορεί να είναι δημόσια ή ιδιωτική, τυπική (ΙΕΚ) ή άτυπη (ΚΕΣ), λόγω της αναγκαίας ευελιξίας που έπρεπε να έχει ένας μηχανισμός άμεσης σύνδεσης με την αγορά εργασίας. Κι αυτό ισχύει για όλες τις χώρες και καταγράφεται στις διεθνείς στατιστικές. Ωστόσο, η τριτοβάθμια εκπαίδευση, χώρος παραγωγής και διάχυσης της νέας γνώσης, είναι αποκλειστικά τυπική (ΑΕΙ και ΤΕΙ) και κυρίως δημόσια ή (τουλάχιστον στη χώρα μας) αποκλειστικά δημόσια.
Το μόνο «εμπόδιο» (3η προϋπόθεση) είναι πια η σύνδεση της κολεγιακής ιδιωτικής και άτυπης με την τυπική 3βάθμια εκπαίδευση. Κι αυτό ο νέος νόμος το πετυχαίνει δίνοντας τη δυνατότητα στα αναγνωρισμένα πια κολέγια άτυπης μεταλυκειακής εκπαίδευσης να νοικιάζουν επισήμως τεχνογνωσία και τελικά να αγοράζουν τυπικά πτυχία από οποιοδήποτε αλλοδαπό ίδρυμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με κανόνες (φραντσάιζινγκ) ιδιωτικής αγοράς.
Τελευταία προϋπόθεση: ο δημόσιος έλεγχος αυτής της εξωφρενικής διαδικασίας. Ναι, ο νομοθέτης προβλέπει κάποια κριτήρια που θα πρέπει να ικανοποιούν τα εγχώρια κολλέγια και τα αλλοδαπά ιδρύματα. Κριτήρια όμως εξόχως αμφίβολα ή/ και ανεπαρκή (αρκεί ένα όποιο πτυχίο ως κριτήριο επάρκειας για διδάσκοντες σε προ- και μετα- πτυχιακό επίπεδο ή για την ικανότητα και το κύρος του διευθυντή-«πρύτανη» που διοικεί το κολέγιο;), κριτήρια κυμαινόμενης ακρίβειας (μπορεί να εξειδικεύονται, μπορεί και όχι) και ποιότητας (εξαρτώμενα από την ποιότητα του αλλοδαπού ιδρύματος, ποιότητα de facto αποδεκτή χωρίς γενικές ελάχιστες εθνικές απαιτήσεις, όπως συμβαίνει για το δημόσιο σύστημα της χώρας).
Κριτήρια που σε τελευταία ανάλυση τίθενται μεν προσχηματικά αλλά καθιστούν αδύνατη την παρακολούθηση της εφαρμογής του νόμου, ιδιαίτερα από την εγνωσμένης «ικανότητας» ελληνική διοικητική μηχανή. Παράδειγμα και απόδειξη: ο νομοθέτης απαγορεύει (αυστηρά και διά τσουχτερών προστίμων) τη διαφημιστική χρήση παραπλανητικών όρων -όπως π.χ. πανεπιστήμιο και ακαδημία- ακόμα και από αναγνωρισμένα κολέγια. Να όμως που όλα τα (εν αναμονή) κολέγια διαφημίζονται ήδη καθημερινά (άμεσα ή έμμεσα) ως πανεπιστήμια και ακαδημίες, γιατί η απληστία του εμποράκου δεν έχει όρια. Καμία όμως παρέμβαση των αρμόδιων οργάνων, λόγω ανικανότητας ή ελλείψει πολιτικής βούλησης;
Σε αυτό το περιβάλλον η ουσία είναι ότι η άτυπη ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι ήδη εδώ και δεν είναι ανεδαφική η πρόβλεψη ότι η δυναμική των πραγμάτων θα της δώσει (αργά ή γρήγορα) και τα τυπικά χαρακτηριστικά με την αναγνώριση και των πτυχίων. Εχει καμιά σημασία αν έτσι θα τιναχτεί στον αέρα πολύ μεγάλο μέρος από το περιφερειακό (αλλά και το πολύ νέο) του δημόσιου μηχανισμού τριτοβάθμιας εκπαίδευσης; Οχι για ορισμένους που -στο πλαίσιο μιας μπαγιάτικης και ξεπερασμένης νεοφιλελεύθερης ιδεοληψίας για τα προτερήματα της ιδιωτικοποίησης- τους αρκεί να ολοκληρωθεί η πλέον βίαιη και απαξιωτική παρέμβαση στην πρόσφατη πανεπιστημιακή ιστορία της χώρας.
Και τώρα; Πώς να αποφύγουμε το τερατώδες κόστος; Με απαγόρευση των πρακτικών φραντσάιζινγκ ή με επικέντρωση στον συστηματικό και αυστηρό ακαδημαϊκό έλεγχο των κολεγίων; Ποιες είναι (κατά τους ειδικούς) οι πλέον συμβατές με το κοινοτικό δίκαιο πολιτικές αντίδρασης; Γιατί η νέα κρίση στα πανεπιστήμια έρχεται και θα είναι ή τουλάχιστον αξίζει (γι' αυτό το ζήτημα) να είναι «χοντρή».
* Οικονομολόγος, καθηγητής ΕΜΠ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 27/09/2008
Copyright © 2008 Χ. Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α.Ε
Νέα από το Οικονομικό Επιμελητήριο
To Ερώτημα της Εβδομάδας
Βιβλιοπαρουσίαση
Σχολιάστε εδώ
για να σχολιάσετε το παραπάνω θέμα πρέπει να εισέλθετε