ΕΧΟΥΝ ΜΕΛΛΟΝ ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ;

Η παταγώδης αποτυχία της αυτορρύθμισης

Γ. ΔΟΥΡΑΚΗΣ

Σκηνή πρώτη: Πέντε εκατομμύρια νοικοκυριά στις ΗΠΑ έχασαν τους τελευταίους 14 μήνες τα σπίτια τους και φιλοξενούνται σε σπίτια συγγενικών ή φιλικών τους προσώπων είτε ζουν σε τροχόσπιτα. Πολλοί κατέφυγαν σε ιδρύματα για απόρους.

Σκηνή δεύτερη: Τα άδεια σπίτια έχουν κατασχεθεί από τις τράπεζες - οι οποίες άλλες έκλεισαν, άλλες βρίσκονται στα πρόθυρα της πτώχευσης - και κανένας δεν τα αγοράζει ή δεν μπορεί να τα αγοράσει.

Σκηνή τρίτη: Ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους και ο υπουργός των Οικονομικών Χένρι Πόλσον ικετεύουν το Κογκρέσο και τη Γερουσία να τους δώσουν το δικαίωμα να αντλήσουν 700 δισ. δολάρια από τον προϋπολογισμό, δηλαδή τους φορολογουμένους, για να περισώσουν τις τράπεζες που καταρρέουν.

Αυτό δεν είναι το αμερικανικό όνειρο της ελεύθερης οικονομίας, των ίσων ευκαιριών και το μοντέλο του καπιταλισμού που διδάσκονται τα παιδιά μας στα πανεπιστήμια του κόσμου. Είναι ο αμερικανικός εφιάλτης που εξαπλώνεται με μεγάλη ταχύτητα στην Ευρώπη και σε όλες τις - κατά τα άλλα - ελεύθερες οικονομίες.

Η ελεύθερη αγορά, η αγορά χωρίς όρια, αποτελεί έναν μύθο που καταρρέει;

«Δεν υπάρχουν άθεοι στα χαρακώματα ούτε ιδεολόγοι στις οικονομικές κρίσεις.»

Μπεν Μπερνάνκι, διοικητής της Fed

Τον περασμένο Μάρτιο, σε γνωστό επιστημονικό συνέδριο που διεξάγεται κάθε χρόνο προς τιμήν του Μίλτον Φρίντμαν, ο κεντρικός ομιλητής καθηγητής Τζέιμς Γκάλμπρεϊθ (γιος του αείμνηστου Τζον-Κένεθ), αφού πρώτα δήλωσε απερίφραστα ότι δεν ήρθε για να πλέξει το εγκώμιο του πατριάρχη του οικονομικού φιλελευθερισμού αλλά για να τον «θάψει», κάλεσε ευθέως τον διοικητή της κεντρικής τράπεζας κ. Μπερνάνκι να αναγνωρίσει την προφανή ιδεολογική νίκη της τριάδας Κέινς - Γκάλμπρεϊθ - Μίνσκι και να προσχωρήσει στο στρατόπεδο των παρεμβατιστών. Φυσικά ο Μπερνάνκι δεν ανταποκρίθηκε άμεσα στη συμβολική αυτή έκκληση. Ο τρόπος όμως που αντιμετωπίζει τη σημερινή κρίση αποτελεί έμπρακτη και σαφέστατη παραδοχή ότι η οικονομική φιλοσοφία των αυτορρυθμιζόμενων αγορών έχει αποτύχει παταγωδώς. Και εδώ ακριβώς έγκειται το μεγάλο δράμα του οικονομικού φιλελευθερισμού: οι ιθύνοντες που εφαρμόζουν την πρωτοφανή στα χρονικά παρεμβατική οικονομική πολιτική, αυτοί που στην πραγματικότητα κατεδαφίζουν το θεωρητικό οικοδόμημα του Φρίντμαν, δεν είναι οι ιδεολογικοί αντίπαλοί του. Είναι η ίδια η κυβέρνηση Μπους, που συμπεριλαμβάνει στις τάξεις της τους φανατικότερους υπέρμαχους της ιδεολογίας της αγοράς.

* Η «Μεγάλη Διάσωση»

Την περασμένη εβδομάδα, αντιμέτωποι με έναν πιθανό χρηματοοικονομικό Αρμαγεδδώνα και ατενίζοντας κατάματα την άβυσσο, οι πάλαι ποτέ φιλελεύθεροι ιθύνοντες της οικονομικής πολιτικής τρομοκρατήθηκαν τόσο πολύ που αποφάσισαν να πράξουν το αδιανόητο: να εγκαταλείψουν τις αποσπασματικές παρεμβάσεις και να αποτολμήσουν τη «Μεγάλη Διάσωση». Το σχέδιο Πόλσον αποτελεί τη μεγαλύτερη κρατική παρέμβαση στην ιστορία του καπιταλισμού. Η συναίνεση που συγκέντρωσε μεταξύ των υπευθύνων και των ειδημόνων είναι εντυπωσιακή. Οι πρώην επικεφαλής της Fed, το αφεντικό του ΔΝΤ και η συντριπτική πλειονότητα των μεγάλων οικονομολόγων έσπευσαν να στηρίξουν το παρεμβατικό εγχείρημα. Κανείς πια δεν αμφισβητεί την αναγκαιότητα της «Μεγάλης Διάσωσης». Οι εντονότατες διαφωνίες που ξέσπασαν έχουν σχέση με τον τρόπο που θα υλοποιηθεί το εγχείρημα και με το ποιος τελικά θα πληρώσει τον λογαριασμό.

Φυσικά όλοι τους έχουν συναίσθηση ότι έτσι διαβαίνουν τον ιδεολογικό Ρουβίκωνα του οικονομικού φιλελευθερισμού. Σε τέτοιες στιγμές όμως αυτό που προέχει είναι ο πραγματισμός και η αποτελεσματικότητα και όχι η ιδεολογική ορθοφροσύνη. Και δείγμα ενός τέτοιου πραγματισμού είναι η ατάκα Μπερνάνκι στην αρχή του άρθρου. Περιττό να τονίσουμε ότι ο Μπερνάνκι δεν είναι κανένας τυχαίος καθηγητής. Εχει πλήρη συναίσθηση του τι ακριβώς διακυβεύεται, αφού όλη του η έρευνα σχετίζεται με τη «Μεγάλη Υφεση» και τα λάθη οικονομικής πολιτικής που οδήγησαν στο κραχ του '29. Οσο για τον Πόλσον, αυτός έχει έναν ακόμη λόγο να πετάξει τις ιδεολογικές παρωπίδες του laissez-faire και να εναποθέσει τις ελπίδες του στον Παντοδύναμο (Κρατικό Παρεμβατισμό). Είναι γέννημα και θρέμμα της Γουόλ Στριτ, αφού μόλις προ διετίας άφησε το τιμόνι της Goldman Sachs για να γίνει υπουργός Οικονομικών και άρα λογικό είναι να ενδιαφέρεται να σώσει «τα φιλαράκια».

* Επιστροφή του Κέινς;

Αγγελίες στη δυτική περιοχή της βρετανικής πρωτεύουσας. Στο Λονδίνο η κρίση προκαλεί ξεπούλημα ακινήτων

Η εκτενής χρήση παλαιών και η επινόηση νέων εργαλείων παρεμβατικής πολιτικής και το απονενοημένο διάβημα της «Μεγάλης Διάσωσης» έκαναν πολλούς να πιστέψουν ότι επιστρέφει ντε φάκτο ο κρατικός παρεμβατισμός κεϊνσιανού τύπου. Πρόκειται για μια εντελώς επιδερμική και λανθασμένη εκτίμηση. Ο κεϊνσιανισμός δεν προσδιορίζεται μόνο από τα μέσα οικονομικής πολιτικής που χρησιμοποιεί αλλά και από τους στόχους που επιδιώκει. Και δύο από τους βασικότερους στόχους του είναι η πλήρης και ασφαλής απασχόληση και ο δραστικός περιορισμός των εισοδηματικών ανισοτήτων. Με τίποτε από αυτά δεν ασχολείται η σημερινή οικονομική πολιτική. Το δε σχέδιο Πόλσον παραβλέπει εντελώς την πραγματική οικονομία. Δεν αντιλαμβάνεται ότι πρωτογενής αιτία της σημερινής πιστωτικής κρίσης είναι οι τρομακτικές εισοδηματικές ανισότητες και το τερατώδες μοντέλο της «δανεικής ευημερίας». Μάλιστα ο ηθικά και κοινωνικά διάτρητος τρόπος με τον οποίο επιχειρεί να διασώσει το σύστημα ισοδυναμεί με «αντεστραμμένο κεϊνσιανισμό». Από έναν ήδη ελλειμματικό προϋπολογισμό αφαιρεί 700 δισ. δολάρια για να διασώσει τους μετόχους της Γουόλ Στριτ, χωρίς κανένα σοβαρό και χειροπιαστό αντάλλαγμα. Αυτό μοιραία θα επιφέρει δραματική συρρίκνωση των δημοσίων δαπανών για την Υγεία, την Παιδεία, το περιβάλλον και τις υποδομές. Εν ολίγοις, κράτος πρόνοιας για τους τραπεζίτες και ακόμη πιο άγριος καπιταλισμός για την υπόλοιπη κοινωνία.

* Η χειρότερη δυνατή λύση

Το πιθανότερο είναι το σχέδιο της «Μεγάλης Διάσωσης» να αποδειχθεί αυταπάτη. Φυσικά δεν θα φταίει γι' αυτό ο κρατικός παρεμβατισμός αλλά η ολέθρια φιλοσοφία του οικονομικού φιλελευθερισμού που για τριάντα ολόκληρα χρόνια αποκοίμισε πλήρως τις εποπτικές αρχές και τους ελεγκτικούς μηχανισμούς, που περιέπεσαν σε χειμερία νάρκη. Οταν πριν από λίγο καιρό άρχισαν να ξυπνούν από τον λήθαργο ήταν πλέον αργά. Το κακό είχε γίνει. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι ιθύνοντες θα πρέπει να συνεχίσουν τον ύπνο του δικαίου, όπως υποδεικνύουν οι λίγοι εναπομείναντες σκληροπυρηνικοί ιδεολόγοι του laissez-faire και της «δημιουργικής καταστροφής». Η μη-παρέμβαση είναι η χειρότερη δυνατή λύση. Θα έχει τρομακτικό οικονομικό και κοινωνικό κόστος, αφού αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο συστημικής κατάρρευσης. Είναι αδιανόητο μπροστά στη μεγαλύτερη χρηματοοικονομική κρίση που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα τα τελευταία 80 χρόνια οι πολιτικοί ηγέτες και οι ιθύνοντες της οικονομικής πολιτικής να παρακολουθούν τα τεκταινόμενα αδύναμοι, άβουλοι και μοιραίοι και απλώς να προσεύχονται ο Θεός να βάλει το - αόρατο - χέρι του!..

Ο κ. Γιώργος Δουράκης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.

Το ΒΗΜΑ 05/10/2008