JAMES Κ. GALBRAITH (Ακαδημαϊκός-Οικονομολόγος)
Οι δημόσιες δαπάνες θα βάλουν μπροστά την οικονομία
Στον ΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ
Ο πατέρας του, καθηγητής Οικονομικών για πολλά χρόνια στο Harvard και πρέσβης στην Ινδία την εποχή της κυβέρνησης Κένεντι, ήταν ένας από τους τιτάνες της οικονομικής σκέψης στον 20ό αιώνα και κύριος εκφραστής του αμερικανικού φιλελευθερισμού (σε αντίθεση με τον οικονομικό νεοφιλελευθερισμό) και της προοδευτικής πολιτικής. Ο λόγος για τον John Kenneth Galbraith, ο οποίος απεβίωσε το 2006 σε ηλικία 98 ετών.
|
Την πρόσφατη ομιλία του James Κ. Galbraith στη Νέα Υόρκη, για τη «νέα οικονομική αρχιτεκτονική», παρακολούθησε ο Γιώργος Παπανδρέου με την ιδιότητά του ως προέδρου της Σοσιαλιστικής Διεθνούς.
|
Ο James Κ. Galbraith ακολούθησε πιστά τα χνάρια του πατέρα του και εδώ και πολλά χρόνια δεσπόζει ως μια από τις εξέχουσες ακαδημαϊκές φυσιογνωμίες στο χώρο της οικονομικής επιστήμης. Οι απόψεις και οι αναλύσεις του είναι έντονα ζωγραφισμένες από φιλελεύθερες και προοδευτικές πεποιθήσεις. Ηταν ένας από τους κύριους ομιλητές στην εκδήλωση για την παγκόσμια οικονομική κρίση που οργανώθηκε πριν από μερικές μέρες στο Πανεπιστήμιο New School της Νέας Υόρκης και στην οποία παρευρέθη και ο Γιώργος Παπανδρέου με την ιδιότητά του ως προέδρου της Σοσιαλιστικής Διεθνούς.
Απόφοιτος του Harvard και του Yale και με σπουδές στο Cambridge, ο James Κ. Galbraith διετέλεσε εκτελεστικός διευθυντής της Οικονομικής Επιτροπής του Αμερικανικού Κογκρέσου και κατέχει την έδρα Lloyd Μ. Bentsen στις Σχέσεις Κυβέρνησης / Επιχειρήσεων. Είναι επίσης καθηγητής Κυβερνητικής Πολιτικής στη Σχολή Δημόσιων Υποθέσεων Lyndon Β. Johnson του Πανεπιστημίου του Τέξας.
*Πόσο σοβαρή, συγκριτικά με άλλες κρίσεις στην καπιταλιστική οικονομία κατά τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα, είναι η τρέχουσα χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση;
* Η σημερινή κρίση -ολική κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος- είναι η πιο σοβαρή κρίση που έχουμε δει από το 1929. Δεν έχουμε ακόμα δει την κατάρρευση και της πραγματικής οικονομίας, όπως έγινε την περίοδο 1929-1932, και νομίζω πως μπορούμε να αποφύγουμε κάτι τέτοιο αν δράσουμε γρήγορα και αποφασιστικά.
*Θεωρείτε ότι έχει επιτευχθεί η σταθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος;
* Εχουν γίνει σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση στις ΗΠΑ, που είναι το επίκεντρο της παγκόσμιας κρίσης, και υπό αυτή την έννοια βρισκόμαστε σε καλό δρόμο για τησταθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Σταθεροποιήθηκε το τραπεζικό σύστημα τόσο με την κρατική διασφάλιση των τραπεζικών καταθέσεων όσο και με τη διοχέτευση κεφαλαίων προς τις τράπεζες, αν κι αυτό έγινελίγο άτσαλα. Αυτό που τώρα αναμένεται να γίνει είναι οι διαρθρωτικές αλλαγές στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα και μόνο τότε θα ξέρουμε με απόλυτη σιγουριά ότι ξεπεράστηκε η κρίση. Φυσικά, όταν τελειώσει η δουλειά, τίποτα δεν θα είναι όπως παλιά. Ρυθμίσεις και έλεγχος των χρηματοπιστωτικών αγορών θα αποτελούν το νέο καθεστώς λειτουργίας.
*Τι μέτρα πρέπει να ληφθούν για να σταθεροποιηθεί και η πραγματική οικονομία; Ας πάρουμε ως λόγο αναφοράς την αμερικανική οικονομία.
* Σε διάφορες συζητήσεις και μελέτες μου αναφέρω μια σειρά μέτρων που πρέπει επειγόντως να ληφθούν για να σταθεροποιηθεί η αμερικανική οικονομία, η οποία βιώνει έντονα τα προβλήματα της Wall Street. Αυτά είναι τα εξής:
* Αναδόμηση της αγοράς στεγαστικών, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην προστασία των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων.
* Χρηματοδότηση των πολιτειών των ΗΠΑ, πολλές εκ των οποίων καταρρέουν εξαιτίας έλλειψης πόρων και πλήρους αμέλειας από την κυβέρνηση Μπους.
* Αύξηση των συντάξεων κατά 20%-30%. Τα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά προγράμματα εκατομμυρίων Αμερικανών κατέρρευσαν, ενώ ένα ποσοστό 40% αντλεί πόρους συνταξιοδότησης αποκλειστικά από το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Υπάρχει συνεπώς άμεση ανάγκη αύξησης των συντάξεων.
* Επέκταση του εισοδήματος ανεργίας. Οπως και με τις αυξήσεις στις συντάξεις, υπάρχουν πολλά επιχειρήματα σχετικά με το γιατί πρέπει να γίνει αυτό: για τη διατήρηση της κοινωνικής τάξης, για ηθικούς και οικονομικούς λόγους.
* Μετατροπές στο ασφαλιστικό σύστημα υγείας, τα έξοδα του οποίου έχουν εκτιναχθεί στη στρατόσφαιρα και αυξάνονται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς κάθε χρόνο. Οι περισσότεροι από τους Αμερικανούς δεν μπορούν πλέον να αντεπεξέλθουν στο κόστος της ιατρικής περίθαλψης. Το σύστημα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των ηλικιωμένων στις ΗΠΑ, το λεγόμενο Medicare, απαιτεί κυρίως ριζικές αλλαγές, με πρώτη και πιο σημαντική τη μείωση της περίθαλψης από τα 65 στα 55. Μια τέτοια αλλαγή θα ανακουφίσει κατά πολύ τα χαμηλά και μεσαία κοινωνικά στρώματα.
*Σχετικά με το τελευταίο μέτρο, βλέπω πάντως πως δεν μιλάτε για τη δημιουργία ενός εθνικού συστήματος υγείας σαν αυτό, π.χ., που διαθέτει ο Καναδάς και που αποτελεί σημείο σύγκρισης για τους υποστηρικτές ενός εθνικού συστήματος υγείας στις ΗΠΑ.
* Η δημιουργία ενός εθνικού συστήματος υγείας θα οδηγήσει στη διάλυση των ιδιωτικών εταιρειών και κάτι τέτοιο θα αποτελούσε μείζον πολιτικό θέμα στις ΗΠΑ. Η αντίσταση του ιατρικού συνδέσμου, η επιρροή του οποίου είναι πολύ μεγάλη, θα ήταν έντονη, όπως είναι κάθε φορά που κάποιος πολιτικός παίρνει στα σοβαρά το συγκεκριμένο θέμα. Δεν το θεωρώ πολιτικά εφικτό, γι' αυτό και αποφεύγω να το συμπεριλαμβάνω στις προτεραιότηταες για τη σταθεροποίηση της οικονομίας.
*Εντάξει, με τα παραπάνω μέτρα μπορεί να σταθεροποιηθεί τη δεδομένη στιγμή η οικονομία. Δεν νομίζω όμως ότι αυτά επαρκούν και για να «πάρει πάλι μπρος» η οικονομία.
* Πολύ σωστή η παρατήρησή σας. Για να πάρει, όπως είπαμε, «πάλι μπρος» η οικονομία, απαιτούνται μια σειρά μέτρων στο πλαίσιο ενός εθνικού προγράμματος ανάπτυξης. Προσπαθώ να αποφεύγω τις ταμπέλες, αλλά αυτό που χρειάζεται η Αμερική αυτή τη στιγμή είναι ένα νέο πρόγραμμα στο πλαίσιο του New Deal. Δηλαδή, ανάπτυξη, διαμέσου κρατικής και ιδιωτικής πρωτοβουλίας, των σημαντικών εκείνων τομέων της αμερικανικής οικονομίας που χωλαίνουν. Από το 1985 έως το 2000, η αμερικανική οικονομία αναπτύχθηκε από την τεχνολογία της πληροφορικής, και αυτό ήταν καθαρά ένα έργο δημόσιας και ιδιωτικής δέσμευσης. Κάτι ανάλογο χρειάζεται να γίνει και τώρα με τις υποδομές, που κυριολεκτικά καταρρέουν, τις μεταφορές, που επίσης καταρρέουν, με την αστική ανάπτυξη, τις πηγές ενέργειας, που χρειάζονται κρατική διαχείριση, την εκπαίδευση, την έρευνα, τις νέες τεχνολογίες - μια πολιτική εκτεταμένων δημόσιων δαπανών σε διάφορους τομείς της οικονομίας. Η πολιτική των δημόσιων δαπανών είναι το μοναδικό όχημα για την ώθηση της οικονομίας.
*Πριν από λίγα χρόνια, οι απόψεις αυτές ήταν άκρως αιρετικές. Οι ιδεολόγοι της ελεύθερης αγοράς θα κραύγαζαν για σοσιαλιστική επανάσταση. Εσείς, φυσικά, είσαστε πάντα ένας αντίπαλος της ελεύθερης αγοράς, αλλά έχουν πραγματικά αλλάξει τόσο πολύ οι ιδεολογικές συνθήκες και οι πολιτικές συγκυρίες στις ΗΠΑ που να θεωρείτε ότι μια τόσο φιλόδοξη πολιτική κρατικού παρεμβατισμού θα μπορούσε όντως να υλοποιηθεί;
* Σας μιλάω αυτή τη στιγμή από την Ουάσιγκτον, μια πόλη αμιγώς πολιτική και που τυγχάνει να γνωρίζω πολύ καλά. Σας διαβεβαιώνω πως δεν υπάρχει κανείς σοβαρός άνθρωπος εδώ που να μην έχει αποδεχθεί την αναγκαιότητα του έντονου κρατικού παρεμβατισμού. Κανείς δεν μπορεί πλέον να ισχυριστεί ότι θα βγούμε από τη σημερινή κρίση με πολιτικές σαν αυτές του Ρόναλντ Ρέιγκαν. Ο δρόμος προς την οικονομική ανάπτυξη περνάει μέσα από μια πολιτική κεϊνσιανισμού. Η αμερικανική οικονομία βρίσκεται σε τροχιά αποπληθωρισμού και σίγουρα θα εισέλθει σε κατάσταση αποπληθωρισμού έξι (6) μήνες από σήμερα αν δεν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα. Ο μεγάλος κίνδυνος του αποπληθωρισμού είναι ότι συμπιέζει τις επενδύσεις, συρρικνώνει τη ζήτηση, αυξάνει την ανεργία. Θέλουμε να προλάβουμε αυτόν τον κίνδυνο. Αν αποτύχουμε, η ίαση της οικονομίας θα αναβληθεί για το απώτερο μέλλον.
*Ναι, αλλά λίγο πριν από την έναρξη της Συνόδου των «20» και ενώ ακόμα μαίνεται η κρίση που προκάλεσε ο φονταμενταλισμός της ελεύθερης αγοράς, ο Τζορτζ Μπους υπεραμύνθηκε των ελεύθερων αγορών, προσπαθώντας να στείλει σαφέστατο μήνυμα στους ηγέτες των μεγάλων οικονομιών να μην εγκαταλείψουν το όραμα του καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς.
* Ξέρω πού προσπαθείτε να οδηγήσετε τη συζήτηση, αλλά δεν θέλετε να χάνετε δημοσιογραφικό χρόνο με εξαγγελίες που δεν θέλει κανείς να ακούσει και από κάποιον που γενικότερα κανείς πλέον δεν θέλει να ακούει.
*Ωραία θα ακολουθήσω άλλο μονοπάτι. Με αφορμή και το γεγονός ότι μόλις τελείωσα το διάβασμα του τελευταίου βιβλίου σας «Το αρπακτικό κράτος; Πώς οι συντηρητικοί εγκατέλειψαν την ελεύθερη αγορά και γιατί οι φιλελεύθεροι πρέπει να κάνουν το ίδιο», θα παίξω απευθείας τον συνήγορο του διαβόλου και θα σας θέσω το εξής ερώτημα: Πού θα βρεθούν τα χρήματα για όλες αυτές τις κρατικές δαπάνες για τις οποίες κάνετε λόγο και τι γίνεται, επιπλέον, με τα ελλείμματα;
* Το κράτος δεν έχει πρόβλημα με χρήματα, ούτε τα ελλείμματα αποτελούν πρόβλημα. Η κρατική κυβέρνηση των ΗΠΑ λειτουργεί εδώ και πάνω από δύο αιώνες και τα δημόσια ελλείμματα είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Πέραν αυτού, η σημερινή κρίση είναι τόσο μεγάλη που δεν έχει νόημα να μιλάει κανείς για ελλείμματα. Αν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα τόνωσης για την οικονομία, τα αποτελέσματα θα είναι τόσο οδυνηρά που θα είναι αστείο να ασχολείται κανείς με τα ελλείμματα.
*Εχετε γνώμη για την οικονομική πολιτική του Μπαράκ Ομπάμα;
* Οχι. Δεν νομίζω ότι έχει κανείς πολλά να πει γι' αυτό το θέμα. Μένει να δούμε πώς θα δράσει ο νέος πρόεδρος. Θεωρώ πάντως πως θα ακολουθήσει την οικονομική πολιτική που επιβάλλουν οι καιροί. Ο ρεαλισμός θα είναι ο μοναδικός οδηγός από εδώ και μπρος. Περιθώρια για ιδεολογικές προκαταλήψεις και ανοησίες όπως αυτές που γευτήκαμε τα χρόνια της άνθησης του οικονομικού φιλευθερισμού δεν υπάρχουν.
*Πώς βλέπετε τις εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία;
* Με ανησυχεί πολύ η κατάσταση στην Ευρώπη. Το πρόβλημα εκεί είναι πολύ σοβαρότερο από αυτό που επικρατεί στις ΗΠΑ και δεν νομίζω πως οι προοπτικές αντιμετώπισης της ευρωπαϊκής οικονομίας είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικές. Στις ΗΠΑ έχουμε και την παράδοση του New Deal και αυτή της Great Society για να ξεπεράσουμε τη σημερινή κρίση. Η Ευρώπη δεν έχει κάτι αντίστοιχο στο οικονομικό επίπεδο.
*Αρκετός κόσμος θα εκπλαγεί με αυτά που λέτε. Η εντύπωση που επικρατεί σ' αυτή τη μεριά του Ατλαντικού είναι ότι η Ευρώπη έχει καταφέρει να αποφύγει τα χειρότερα της κρίσης που ξέσπασε, λόγω του ότι δεν ήταν τόσο εκτεθειμένες οι οικονομίες των διαφορετικών κρατών-μελών της στις ελεύθερες αγορές αφού δεν είχαν ασπαστεί στον ίδιο βαθμό την ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού.
* Φαίνεται πως αρέσει σε κάποιους Ευρωπαίους να αυταπατώνται. Η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι οικονομικά πιο νεοφιλελεύθερη ακόμα και από τις ΗΠΑ. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ, με τους περιορισμούς των ελλειμμάτων κάτω του 3% του ΑΕΠ (που σύντομα μάλλον δεν εφαρμόζεται από κανένα κράτος-μέλος), είναι θεμελιωμένη γύρω από τις πιο ακραίες αντιλήψεις της νεοφιλελεύθερης δημοσιονομικής πολιτικής. Η όλη ιδέα της Ε.Ε. είναι αρχιτεκτονικά δομημένη γύρω από νεοκλασικές οικονομικές ανοησίες. Και ο λόγος για τον οποίο ανησυχώ ιδιαίτερα για τις οικονομίες της Ευρώπης είναι ότι, εν αντιθέσει με τις ΗΠΑ, δεν υπάρχει δομή οικονομικής διακυβέρνησης για να αντιμετωπιστεί κατάλληλα και αποτελεσματικά η σημερινή κρίση. Αν οι ΗΠΑ χρειάζονται 300 δισ. δολάρια, ας πούμε, για να σταματήσουν την οικονομική διολίσθηση σε κάποιες πολιτείες τους, μπορούν να νομοθετήσουν τα απαραίτητα μέτρα σε μία εβδομάδα στο Κογκρέσο. Η Ε.Ε. δεν μπορεί να κάνει κάτι αντίστοιχο.
*Δηλαδή, εκεί οφείλεται η σημερινή ανοδική τάση του δολαρίου;
* Κι αυτή σωστή παρατήρηση. Βέβαια, οφείλεται στην εμπιστοσύνη των ΗΠΑ ότι θα αντεπεξέλθουν στα προβλήματά τους. Η εκτίμησή μου είναι πως το νόμισμα που θα έχει προβλήματα μελλοντικά είναι το ευρώ και όχι το δολάριο. Το δολάριο θα παραμείνει για καιρό ακόμα το διεθνές νόμισμα λόγω της εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση των ΗΠΑ ότι εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της.
*Σε μια γενικότερη τάση σήμερα που θεωρεί ότι οι ΗΠΑ θα πάψουν, ή έχουν ήδη πάψει, να αποτελούν οικονομική υπερδύναμη, εσείς και ο Νόαμ Τσόμσκι είσαστε από τους λίγους που δεν πιστεύουν σε κάτι τέτοιο.
* Εχω τις διαφορές μου με τον Νόαμ, αλλά έχει απόλυτο δίκιο: Οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να είναι η οικονομική υπερδύναμη και έπειτα από αυτή την κρίση. Η οικονομία της Ιαπωνίας μαστίζεται από μυριάδες προβλήματα εδώ και χρόνια και έχει επίσημα εισέλθει σε ύφεση. Η Ε.Ε. δεν έχει ούτε την εσωτερική ομοιογένεια σε οικονομικό επίπεδο ούτε την οικονομική δομή διακυβέρνησης για να αναδυθεί σε παγκόσμια οικονομική υπερδύναμη και να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ. Η Κίνα και η Ινδία παραμένουν αυτό που αποκαλούμε αναπτυσσόμενες οικονομίες και αντιμετωπίζουν σοβαρά δομικά προβλήματα. Ιδιαίτερα για την Κίνα, για την οποία γίνεται μεγάλος λόγος, αυτή έχει σε απόλυτη ανάγκη την αμερικανική οικονομία. Και θα κάνει ό,τι μπορεί ακόμα και να βοηθήσει τις ΗΠΑ να ξεπεράσουν τη σημερινή κρίση.
*Με το τέλος της 8χρονης θητείας του Μπους στον Λευκό Οίκο, πώς νομίζετε ότι θα διαμορφωθεί εφεξής το διεθνές πολιτικό σκηνικό;
* Οι ΗΠΑ θα αφήσουν πίσω τους τις μονομερείς παρεμβάσεις και θα υπάρχει συλλογική δέσμευση και δράση στις διεθνείς υποχρεώσεις. Σε κρατικό πολιτικό επίπεδο, η κυβέρνηση του Μπους προκάλεσε τριγμούς και ρίξεις λιγότερο για την επιθετική της πολιτική όσο για το γεγονός ότι ασκούσε μια εξωτερική πολιτική που προωθούσε ανενδοίαστα τα αμερικανικά συμφέροντα σ' έναν κόσμο οικονομικής αλληλεξάρτησης. Δεν εννοώ ότι θα πάψουν να υπάρχουν εθνικά συμφέροντα, αλλά η διεθνής πολιτική θα κινείται με τη νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ περισσότερο στο πλαίσιο ενός συλλογικού συστήματος ασφάλειας και αντιμετώπισης κρίσεων.
Απόφοιτος του Harvard και του Yale και με σπουδές στο Cambridge, ο James Κ. Galbraith διετέλεσε εκτελεστικός διευθυντής της Οικονομικής Επιτροπής του Αμερικανικού Κογκρέσου και κατέχει την έδρα Lloyd Μ. Bentsen στις Σχέσεις Κυβέρνησης / Επιχειρήσεων. Είναι επίσης καθηγητής Κυβερνητικής Πολιτικής στη Σχολή Δημόσιων Υποθέσεων Lyndon Β. Johnson του Πανεπιστημίου του Τέξας.
*Πόσο σοβαρή, συγκριτικά με άλλες κρίσεις στην καπιταλιστική οικονομία κατά τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα, είναι η τρέχουσα χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση;
* Η σημερινή κρίση -ολική κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος- είναι η πιο σοβαρή κρίση που έχουμε δει από το 1929. Δεν έχουμε ακόμα δει την κατάρρευση και της πραγματικής οικονομίας, όπως έγινε την περίοδο 1929-1932, και νομίζω πως μπορούμε να αποφύγουμε κάτι τέτοιο αν δράσουμε γρήγορα και αποφασιστικά.
*Θεωρείτε ότι έχει επιτευχθεί η σταθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος;
* Εχουν γίνει σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση στις ΗΠΑ, που είναι το επίκεντρο της παγκόσμιας κρίσης, και υπό αυτή την έννοια βρισκόμαστε σε καλό δρόμο για τησταθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Σταθεροποιήθηκε το τραπεζικό σύστημα τόσο με την κρατική διασφάλιση των τραπεζικών καταθέσεων όσο και με τη διοχέτευση κεφαλαίων προς τις τράπεζες, αν κι αυτό έγινελίγο άτσαλα. Αυτό που τώρα αναμένεται να γίνει είναι οι διαρθρωτικές αλλαγές στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα και μόνο τότε θα ξέρουμε με απόλυτη σιγουριά ότι ξεπεράστηκε η κρίση. Φυσικά, όταν τελειώσει η δουλειά, τίποτα δεν θα είναι όπως παλιά. Ρυθμίσεις και έλεγχος των χρηματοπιστωτικών αγορών θα αποτελούν το νέο καθεστώς λειτουργίας.
*Τι μέτρα πρέπει να ληφθούν για να σταθεροποιηθεί και η πραγματική οικονομία; Ας πάρουμε ως λόγο αναφοράς την αμερικανική οικονομία.
* Σε διάφορες συζητήσεις και μελέτες μου αναφέρω μια σειρά μέτρων που πρέπει επειγόντως να ληφθούν για να σταθεροποιηθεί η αμερικανική οικονομία, η οποία βιώνει έντονα τα προβλήματα της Wall Street. Αυτά είναι τα εξής:
* Αναδόμηση της αγοράς στεγαστικών, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην προστασία των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων.
* Χρηματοδότηση των πολιτειών των ΗΠΑ, πολλές εκ των οποίων καταρρέουν εξαιτίας έλλειψης πόρων και πλήρους αμέλειας από την κυβέρνηση Μπους.
* Αύξηση των συντάξεων κατά 20%-30%. Τα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά προγράμματα εκατομμυρίων Αμερικανών κατέρρευσαν, ενώ ένα ποσοστό 40% αντλεί πόρους συνταξιοδότησης αποκλειστικά από το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Υπάρχει συνεπώς άμεση ανάγκη αύξησης των συντάξεων.
* Επέκταση του εισοδήματος ανεργίας. Οπως και με τις αυξήσεις στις συντάξεις, υπάρχουν πολλά επιχειρήματα σχετικά με το γιατί πρέπει να γίνει αυτό: για τη διατήρηση της κοινωνικής τάξης, για ηθικούς και οικονομικούς λόγους.
* Μετατροπές στο ασφαλιστικό σύστημα υγείας, τα έξοδα του οποίου έχουν εκτιναχθεί στη στρατόσφαιρα και αυξάνονται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς κάθε χρόνο. Οι περισσότεροι από τους Αμερικανούς δεν μπορούν πλέον να αντεπεξέλθουν στο κόστος της ιατρικής περίθαλψης. Το σύστημα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των ηλικιωμένων στις ΗΠΑ, το λεγόμενο Medicare, απαιτεί κυρίως ριζικές αλλαγές, με πρώτη και πιο σημαντική τη μείωση της περίθαλψης από τα 65 στα 55. Μια τέτοια αλλαγή θα ανακουφίσει κατά πολύ τα χαμηλά και μεσαία κοινωνικά στρώματα.
*Σχετικά με το τελευταίο μέτρο, βλέπω πάντως πως δεν μιλάτε για τη δημιουργία ενός εθνικού συστήματος υγείας σαν αυτό, π.χ., που διαθέτει ο Καναδάς και που αποτελεί σημείο σύγκρισης για τους υποστηρικτές ενός εθνικού συστήματος υγείας στις ΗΠΑ.
* Η δημιουργία ενός εθνικού συστήματος υγείας θα οδηγήσει στη διάλυση των ιδιωτικών εταιρειών και κάτι τέτοιο θα αποτελούσε μείζον πολιτικό θέμα στις ΗΠΑ. Η αντίσταση του ιατρικού συνδέσμου, η επιρροή του οποίου είναι πολύ μεγάλη, θα ήταν έντονη, όπως είναι κάθε φορά που κάποιος πολιτικός παίρνει στα σοβαρά το συγκεκριμένο θέμα. Δεν το θεωρώ πολιτικά εφικτό, γι' αυτό και αποφεύγω να το συμπεριλαμβάνω στις προτεραιότηταες για τη σταθεροποίηση της οικονομίας.
*Εντάξει, με τα παραπάνω μέτρα μπορεί να σταθεροποιηθεί τη δεδομένη στιγμή η οικονομία. Δεν νομίζω όμως ότι αυτά επαρκούν και για να «πάρει πάλι μπρος» η οικονομία.
* Πολύ σωστή η παρατήρησή σας. Για να πάρει, όπως είπαμε, «πάλι μπρος» η οικονομία, απαιτούνται μια σειρά μέτρων στο πλαίσιο ενός εθνικού προγράμματος ανάπτυξης. Προσπαθώ να αποφεύγω τις ταμπέλες, αλλά αυτό που χρειάζεται η Αμερική αυτή τη στιγμή είναι ένα νέο πρόγραμμα στο πλαίσιο του New Deal. Δηλαδή, ανάπτυξη, διαμέσου κρατικής και ιδιωτικής πρωτοβουλίας, των σημαντικών εκείνων τομέων της αμερικανικής οικονομίας που χωλαίνουν. Από το 1985 έως το 2000, η αμερικανική οικονομία αναπτύχθηκε από την τεχνολογία της πληροφορικής, και αυτό ήταν καθαρά ένα έργο δημόσιας και ιδιωτικής δέσμευσης. Κάτι ανάλογο χρειάζεται να γίνει και τώρα με τις υποδομές, που κυριολεκτικά καταρρέουν, τις μεταφορές, που επίσης καταρρέουν, με την αστική ανάπτυξη, τις πηγές ενέργειας, που χρειάζονται κρατική διαχείριση, την εκπαίδευση, την έρευνα, τις νέες τεχνολογίες - μια πολιτική εκτεταμένων δημόσιων δαπανών σε διάφορους τομείς της οικονομίας. Η πολιτική των δημόσιων δαπανών είναι το μοναδικό όχημα για την ώθηση της οικονομίας.
*Πριν από λίγα χρόνια, οι απόψεις αυτές ήταν άκρως αιρετικές. Οι ιδεολόγοι της ελεύθερης αγοράς θα κραύγαζαν για σοσιαλιστική επανάσταση. Εσείς, φυσικά, είσαστε πάντα ένας αντίπαλος της ελεύθερης αγοράς, αλλά έχουν πραγματικά αλλάξει τόσο πολύ οι ιδεολογικές συνθήκες και οι πολιτικές συγκυρίες στις ΗΠΑ που να θεωρείτε ότι μια τόσο φιλόδοξη πολιτική κρατικού παρεμβατισμού θα μπορούσε όντως να υλοποιηθεί;
* Σας μιλάω αυτή τη στιγμή από την Ουάσιγκτον, μια πόλη αμιγώς πολιτική και που τυγχάνει να γνωρίζω πολύ καλά. Σας διαβεβαιώνω πως δεν υπάρχει κανείς σοβαρός άνθρωπος εδώ που να μην έχει αποδεχθεί την αναγκαιότητα του έντονου κρατικού παρεμβατισμού. Κανείς δεν μπορεί πλέον να ισχυριστεί ότι θα βγούμε από τη σημερινή κρίση με πολιτικές σαν αυτές του Ρόναλντ Ρέιγκαν. Ο δρόμος προς την οικονομική ανάπτυξη περνάει μέσα από μια πολιτική κεϊνσιανισμού. Η αμερικανική οικονομία βρίσκεται σε τροχιά αποπληθωρισμού και σίγουρα θα εισέλθει σε κατάσταση αποπληθωρισμού έξι (6) μήνες από σήμερα αν δεν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα. Ο μεγάλος κίνδυνος του αποπληθωρισμού είναι ότι συμπιέζει τις επενδύσεις, συρρικνώνει τη ζήτηση, αυξάνει την ανεργία. Θέλουμε να προλάβουμε αυτόν τον κίνδυνο. Αν αποτύχουμε, η ίαση της οικονομίας θα αναβληθεί για το απώτερο μέλλον.
*Ναι, αλλά λίγο πριν από την έναρξη της Συνόδου των «20» και ενώ ακόμα μαίνεται η κρίση που προκάλεσε ο φονταμενταλισμός της ελεύθερης αγοράς, ο Τζορτζ Μπους υπεραμύνθηκε των ελεύθερων αγορών, προσπαθώντας να στείλει σαφέστατο μήνυμα στους ηγέτες των μεγάλων οικονομιών να μην εγκαταλείψουν το όραμα του καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς.
* Ξέρω πού προσπαθείτε να οδηγήσετε τη συζήτηση, αλλά δεν θέλετε να χάνετε δημοσιογραφικό χρόνο με εξαγγελίες που δεν θέλει κανείς να ακούσει και από κάποιον που γενικότερα κανείς πλέον δεν θέλει να ακούει.
*Ωραία θα ακολουθήσω άλλο μονοπάτι. Με αφορμή και το γεγονός ότι μόλις τελείωσα το διάβασμα του τελευταίου βιβλίου σας «Το αρπακτικό κράτος; Πώς οι συντηρητικοί εγκατέλειψαν την ελεύθερη αγορά και γιατί οι φιλελεύθεροι πρέπει να κάνουν το ίδιο», θα παίξω απευθείας τον συνήγορο του διαβόλου και θα σας θέσω το εξής ερώτημα: Πού θα βρεθούν τα χρήματα για όλες αυτές τις κρατικές δαπάνες για τις οποίες κάνετε λόγο και τι γίνεται, επιπλέον, με τα ελλείμματα;
* Το κράτος δεν έχει πρόβλημα με χρήματα, ούτε τα ελλείμματα αποτελούν πρόβλημα. Η κρατική κυβέρνηση των ΗΠΑ λειτουργεί εδώ και πάνω από δύο αιώνες και τα δημόσια ελλείμματα είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Πέραν αυτού, η σημερινή κρίση είναι τόσο μεγάλη που δεν έχει νόημα να μιλάει κανείς για ελλείμματα. Αν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα τόνωσης για την οικονομία, τα αποτελέσματα θα είναι τόσο οδυνηρά που θα είναι αστείο να ασχολείται κανείς με τα ελλείμματα.
*Εχετε γνώμη για την οικονομική πολιτική του Μπαράκ Ομπάμα;
* Οχι. Δεν νομίζω ότι έχει κανείς πολλά να πει γι' αυτό το θέμα. Μένει να δούμε πώς θα δράσει ο νέος πρόεδρος. Θεωρώ πάντως πως θα ακολουθήσει την οικονομική πολιτική που επιβάλλουν οι καιροί. Ο ρεαλισμός θα είναι ο μοναδικός οδηγός από εδώ και μπρος. Περιθώρια για ιδεολογικές προκαταλήψεις και ανοησίες όπως αυτές που γευτήκαμε τα χρόνια της άνθησης του οικονομικού φιλευθερισμού δεν υπάρχουν.
*Πώς βλέπετε τις εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία;
* Με ανησυχεί πολύ η κατάσταση στην Ευρώπη. Το πρόβλημα εκεί είναι πολύ σοβαρότερο από αυτό που επικρατεί στις ΗΠΑ και δεν νομίζω πως οι προοπτικές αντιμετώπισης της ευρωπαϊκής οικονομίας είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικές. Στις ΗΠΑ έχουμε και την παράδοση του New Deal και αυτή της Great Society για να ξεπεράσουμε τη σημερινή κρίση. Η Ευρώπη δεν έχει κάτι αντίστοιχο στο οικονομικό επίπεδο.
*Αρκετός κόσμος θα εκπλαγεί με αυτά που λέτε. Η εντύπωση που επικρατεί σ' αυτή τη μεριά του Ατλαντικού είναι ότι η Ευρώπη έχει καταφέρει να αποφύγει τα χειρότερα της κρίσης που ξέσπασε, λόγω του ότι δεν ήταν τόσο εκτεθειμένες οι οικονομίες των διαφορετικών κρατών-μελών της στις ελεύθερες αγορές αφού δεν είχαν ασπαστεί στον ίδιο βαθμό την ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού.
* Φαίνεται πως αρέσει σε κάποιους Ευρωπαίους να αυταπατώνται. Η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι οικονομικά πιο νεοφιλελεύθερη ακόμα και από τις ΗΠΑ. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ, με τους περιορισμούς των ελλειμμάτων κάτω του 3% του ΑΕΠ (που σύντομα μάλλον δεν εφαρμόζεται από κανένα κράτος-μέλος), είναι θεμελιωμένη γύρω από τις πιο ακραίες αντιλήψεις της νεοφιλελεύθερης δημοσιονομικής πολιτικής. Η όλη ιδέα της Ε.Ε. είναι αρχιτεκτονικά δομημένη γύρω από νεοκλασικές οικονομικές ανοησίες. Και ο λόγος για τον οποίο ανησυχώ ιδιαίτερα για τις οικονομίες της Ευρώπης είναι ότι, εν αντιθέσει με τις ΗΠΑ, δεν υπάρχει δομή οικονομικής διακυβέρνησης για να αντιμετωπιστεί κατάλληλα και αποτελεσματικά η σημερινή κρίση. Αν οι ΗΠΑ χρειάζονται 300 δισ. δολάρια, ας πούμε, για να σταματήσουν την οικονομική διολίσθηση σε κάποιες πολιτείες τους, μπορούν να νομοθετήσουν τα απαραίτητα μέτρα σε μία εβδομάδα στο Κογκρέσο. Η Ε.Ε. δεν μπορεί να κάνει κάτι αντίστοιχο.
*Δηλαδή, εκεί οφείλεται η σημερινή ανοδική τάση του δολαρίου;
* Κι αυτή σωστή παρατήρηση. Βέβαια, οφείλεται στην εμπιστοσύνη των ΗΠΑ ότι θα αντεπεξέλθουν στα προβλήματά τους. Η εκτίμησή μου είναι πως το νόμισμα που θα έχει προβλήματα μελλοντικά είναι το ευρώ και όχι το δολάριο. Το δολάριο θα παραμείνει για καιρό ακόμα το διεθνές νόμισμα λόγω της εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση των ΗΠΑ ότι εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της.
*Σε μια γενικότερη τάση σήμερα που θεωρεί ότι οι ΗΠΑ θα πάψουν, ή έχουν ήδη πάψει, να αποτελούν οικονομική υπερδύναμη, εσείς και ο Νόαμ Τσόμσκι είσαστε από τους λίγους που δεν πιστεύουν σε κάτι τέτοιο.
* Εχω τις διαφορές μου με τον Νόαμ, αλλά έχει απόλυτο δίκιο: Οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να είναι η οικονομική υπερδύναμη και έπειτα από αυτή την κρίση. Η οικονομία της Ιαπωνίας μαστίζεται από μυριάδες προβλήματα εδώ και χρόνια και έχει επίσημα εισέλθει σε ύφεση. Η Ε.Ε. δεν έχει ούτε την εσωτερική ομοιογένεια σε οικονομικό επίπεδο ούτε την οικονομική δομή διακυβέρνησης για να αναδυθεί σε παγκόσμια οικονομική υπερδύναμη και να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ. Η Κίνα και η Ινδία παραμένουν αυτό που αποκαλούμε αναπτυσσόμενες οικονομίες και αντιμετωπίζουν σοβαρά δομικά προβλήματα. Ιδιαίτερα για την Κίνα, για την οποία γίνεται μεγάλος λόγος, αυτή έχει σε απόλυτη ανάγκη την αμερικανική οικονομία. Και θα κάνει ό,τι μπορεί ακόμα και να βοηθήσει τις ΗΠΑ να ξεπεράσουν τη σημερινή κρίση.
*Με το τέλος της 8χρονης θητείας του Μπους στον Λευκό Οίκο, πώς νομίζετε ότι θα διαμορφωθεί εφεξής το διεθνές πολιτικό σκηνικό;
* Οι ΗΠΑ θα αφήσουν πίσω τους τις μονομερείς παρεμβάσεις και θα υπάρχει συλλογική δέσμευση και δράση στις διεθνείς υποχρεώσεις. Σε κρατικό πολιτικό επίπεδο, η κυβέρνηση του Μπους προκάλεσε τριγμούς και ρίξεις λιγότερο για την επιθετική της πολιτική όσο για το γεγονός ότι ασκούσε μια εξωτερική πολιτική που προωθούσε ανενδοίαστα τα αμερικανικά συμφέροντα σ' έναν κόσμο οικονομικής αλληλεξάρτησης. Δεν εννοώ ότι θα πάψουν να υπάρχουν εθνικά συμφέροντα, αλλά η διεθνής πολιτική θα κινείται με τη νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ περισσότερο στο πλαίσιο ενός συλλογικού συστήματος ασφάλειας και αντιμετώπισης κρίσεων.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ - 23/11/2008
Copyright © 2008 Χ. Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α.Ε.
Νέα από το Οικονομικό Επιμελητήριο
To Ερώτημα της Εβδομάδας
Βιβλιοπαρουσίαση
Σχολιάστε εδώ
για να σχολιάσετε το παραπάνω θέμα πρέπει να εισέλθετε