Διεθνής νομισματική ανομία
Του ΚΩΣΤΑ ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΥ
|
|
Η συνάντηση ηγετών από τις 20 μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, στις 15 Νοεμβρίου, στην Ουάσιγκτον, συγκλήθηκε παρά τις αντιστάσεις του απερχόμενου κατοίκου του Λευκού Οίκου και υπό την πίεση του γάλλου προέδρου.
Στη συνέχεια, τη σκυτάλη των πιέσεων απέσπασαν οι ηγέτες των 20 χωρών και η ημερήσια διάταξη άρχισε να διευρύνεται και να «κακοφορμίζει», επιβεβαιώνοντας τις ανησυχίες της Ουάσιγκτον, αλλά ήταν πλέον αργά για να σταματήσει η διαδικασία που με πρωτοβουλία της είχε πυροδοτηθεί.
Τόσο ο γάλλος πρόεδρος όσο και ο βραζιλιάνος ομόλογός του, όπως και ο Κινέζος και ο Ινδός, προτάσσουν το ζήτημα των διεθνών πληρωμών και ζητούν μείζονες αλλαγές στο καθεστώς και στη λειτουργία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Από την άλλη πλευρά, ο απερχόμενος αμερικανός πρόεδρος υπερασπίζεται την ισχύουσα τάξη πραγμάτων, αλλά είναι αλήθεια με όλο και λιγότερη αυτοπεποίθηση.
Ηδη από τη «μυθική» διεθνή συνθήκη του Μπρέτον Γουντς (Ιούλιος 1944), έγινε σαφές ότι, στο πεδίο του χρήματος, οι διεθνείς αλλαγές προηγούνται των εσωτερικών. Το Μπρέτον Γουντς κατέληξε σε διεθνή συνθήκη έπειτα από μακρές διαπραγματεύσεις. Ενώ ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είχε ακόμη λήξει, από τον Αύγουστο του 1943, οι νομισματικές διαπραγματεύσεις είχαν αρχίσει, αποδίδοντας προτεραιότητα στη σταθεροποίηση των διεθνών πληρωμών έναντι εκείνης των εσωτερικών.
Εφόσον η ιεράρχηση προτεραιοτήτων ήταν τόσο σαφής πριν από 65 έτη, γιατί θα ήταν λιγότερο στην εποχή μας, που χαρακτηρίζεται από ασύγκριτα υψηλότερη διεθνή κινητικότητα των κεφαλαίων αλλά και των διεθνών πληρωμών; Οταν η Κίνα εξαγγέλλει σήμερα πολιτική οικονομικής ανάκαμψης, όλες οι δυτικές οικονομίες επικροτούν, άσχετα με το εάν οι ίδιες διστάζουν να εφαρμόσουν παρόμοια πολιτική.
Σε κάθε περίπτωση, το πρόβλημα της σταθερότητος των διεθνών πληρωμών παραμένει και οξύνεται με τις μεταβολές στην εσωτερική οικονομική πολιτική κάθε χώρας. Αυτό συνιστά ήδη μείζοντα απόδειξη του διεθνούς χαρακτήρα του κεφαλαίου, αλλά οπωσδήποτε όχι με την απλοϊκή κατανόηση των σημερινών απολογητών της.
Ηδη από τον 19ο αιώνα, κάθε ρύθμιση στο πεδίο των διεθνών πληρωμών προσδιόριζε τα περιθώρια δράσης στο εσωτερικό κάθε χώρας. Ενόσω διεθνές μέσο πληρωμών παρέμενε ο χρυσός, τα αποθεματικά εκάστης στο πολύτιμο μέταλλο αποτιμούσαν κάθε οικονομική αλλαγή στο εσωτερικό της. Κάθε κοινωνική έκρηξη και κρίση εμφανιζόταν χωρίς εξαίρεση ως κρίση εξωτερικών πληρωμών. Ομως, από τη στιγμή που ολόκληρη η ποσότητα του παγκοσμίως διαθέσιμου χρυσού κρίθηκε ανεπαρκής για να εξασφαλίζει τη σταθερότητα των διεθνών συναλλαγών, που αυξάνονταν πολύ ταχύτερα, ετέθη μοιραία το πρόβλημα της αντικατάστασης του πολύτιμου μετάλλου με κάτι προσφορότερο και αντίστοιχο με τους ρυθμούς της παγκόσμιας οικονομίας.
Με τη συμβολή του Βρετανού Κέινς, εκτιμήθηκε ότι το σύνολο των εξωτερικών ελλειμμάτων όλων των χωρών του κόσμου αντιστοιχούν στο σύνολο των πλεονασμάτων. Κατά συνέπεια, το διεθνές οικονομικό σύστημα χρειαζόταν ένα ταμείο που θα συγκέντρωνε τα πλεονάσματα προκειμένου να χρηματοδοτεί τα ελλείμματα, ώστε οι διεθνείς συναλλαγές να μην διαταράσσονται, αλλά να σταθεροποιούνται και να συνεχίζονται. Ομως, όταν τα πλεονάσματα χρηματοδοτούν τα ελλείμματα, αυτό συνεπάγεται επίσης ότι το νόμισμα της πλεονασματικής οικονομίας κατισχύει διεθνώς εκείνου της ελλειμματικής.
Με το Μπρέτον Γουντς, αυτή η λογική ωθήθηκε στις ακρότατες συνέπειές της. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν η χώρα που συγκέντρωνε ήδη πάνω από 80% των διεθνών πλεονασμάτων και συνεπώς το αντίστοιχο ποσοστό των διεθνών επενδύσεων. Ετσι, το αμερικανικό δολάριο θεσπίστηκε ως διεθνές νόμισμα, λαμβάνοντας υπόψη τη συντριπτική παρουσία της αμερικανικής οικονομίας στις διεθνείς συναλλαγές. Την ίδια στιγμή, οι ΗΠΑ δεσμεύθηκαν για ελεύθερη μετατρεψιμότητα των διεθνών αποθεματικών από δολάρια σε χρυσό και με σταθερή ισοτιμία έναντι του πολύτιμου μετάλλου.
Ομως, έπειτα από τρεις δεκαετίες, άρχισαν να εκλείπουν οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες η αρχική συμφωνία είχε γίνει δεκτή. Οταν τα αμερικανικά πλεονάσματα συρρικνώνονται και μετατρέπονται σε πελώρια ελλείμματα, όταν οι ξένες επενδύσεις στην Αμερική υπερβαίνουν τις αμερικανικές στο εξωτερικό, τότε το δολάριο δεν εξασφαλίζει πλέον τη σταθερότητα των διεθνών συναλλαγών ούτε τη δολαριοποίηση των διεθνών επενδύσεων. Ο πρόεδρος Νίξον (1971) υποτίμησε το νόμισμά του κατά 15% και κατήργησε την ελεύθερη μετατρεψιμότητα σε χρυσό των δολαριακών αποθεματικών.
Σήμερα, εν έτει 2008, εκτός από την Κίνα που συγκεντρώνει ως αποθεματικά 2.000 δισεκατομμύρια δολάρια, οι υπόλοιπες ανερχόμενες οικονομίες -Ρωσία, Βραζιλία, πετρελαϊκές χώρες- διαθέτουν ακόμη άλλα 3.000 δισεκατομμύρια, έναντι 60 δισ. μόνον για τις ΗΠΑ. Κατά πόσον είναι συνετό, ασφαλές και σταθεροποιητικό να βασίζονται σήμερα οι διεθνείς συναλλαγές στον κανόνα δολαρίου; Δηλαδή στο νόμισμα μιας χώρας που παρουσιάζει το μέγιστο εξωτερικό έλλειμμα στον κόσμο σε σχέση με το ΑΕΠ της και στην οποία οι επενδυτικές εισροές υπερβαίνουν τις εκροές;
Βεβαίως, δεν υπάρχει σήμερα κανένα άλλο νόμισμα που θα μπορούσε να υποκαταστήσει στο δολάριο ως διεθνές. Ομως, συνιστά άραγε αυτό επαρκή λόγο για να διατηρείται τεχνητά η ηγεμονική θέση ενός τόσο ασταθούς νομίσματος; Οι προτάσεις του βραζιλιάνου ηγέτη, όπως και των ηγετών των άλλων ανερχόμενων οικονομιών, κατατείνουν στη δημιουργία σύνθετου διεθνούς νομίσματος, με βάση την ποσοστιαία συμμετοχή κάθε εθνικής οικονομίας στα παγκόσμια πλεονάσματα, μέρος των οποίων θα διαχειρίζεται το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Κάτι τέτοιο θα είχε ως πρότυπο τα «Διεθνή Τραβηκτικά Δικαιώματα», υπερβαίνοντας τις αντιστάσεις και τους περιορισμούς της αμερικανικής πλευράς.
Τεχνικώς, η αιτούμενη μεταρρύθμιση δεν είναι ουτοπική, αλλ' εφικτή και επιβεβλημένη, καθ' όσον αντιστοιχεί στις μεταβολές οικονομικής ισχύος της τελευταίας 65ετίας και εάν πραγματοποιείτο, θα απέφερε οπωσδήποτε μεγαλύτερη διεθνή οικονομική και νομισματική σταθερότητα από την ισχύουσα. Σε παρόμοια περίπτωση, λόγω του τεράστιου ελλείμματός της, η αμερικανική συμμετοχή θα εκμηδενιζόταν. Ομως, παρόμοια νομισματική λύση θα προϋπέθετε επίσης υψηλό βαθμό διεθνούς εμπιστοσύνης και συνεργασίας, ενώ σήμερα αμφότερες βρίσκονται στον κατώτατο.
Περισσότερη εμπιστοσύνη υπάρχει για περιφερειακές λύσεις, παρά για παγκόσμια. Η αυτοκρατορία εκπνέει, χωρίς κληρονόμο. Πολλαπλότητα περιφερειακών νομισμάτων διαδέχεται το ηγεμονικό νόμισμα, το παγκόσμιο σύστημα δεν ενοποιείται, αλλά ρηγματοποιείται, χωρίς όμως αυτό να είναι και το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί.
Kvergo@gmail.com
Στη συνέχεια, τη σκυτάλη των πιέσεων απέσπασαν οι ηγέτες των 20 χωρών και η ημερήσια διάταξη άρχισε να διευρύνεται και να «κακοφορμίζει», επιβεβαιώνοντας τις ανησυχίες της Ουάσιγκτον, αλλά ήταν πλέον αργά για να σταματήσει η διαδικασία που με πρωτοβουλία της είχε πυροδοτηθεί.
Τόσο ο γάλλος πρόεδρος όσο και ο βραζιλιάνος ομόλογός του, όπως και ο Κινέζος και ο Ινδός, προτάσσουν το ζήτημα των διεθνών πληρωμών και ζητούν μείζονες αλλαγές στο καθεστώς και στη λειτουργία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Από την άλλη πλευρά, ο απερχόμενος αμερικανός πρόεδρος υπερασπίζεται την ισχύουσα τάξη πραγμάτων, αλλά είναι αλήθεια με όλο και λιγότερη αυτοπεποίθηση.
Ηδη από τη «μυθική» διεθνή συνθήκη του Μπρέτον Γουντς (Ιούλιος 1944), έγινε σαφές ότι, στο πεδίο του χρήματος, οι διεθνείς αλλαγές προηγούνται των εσωτερικών. Το Μπρέτον Γουντς κατέληξε σε διεθνή συνθήκη έπειτα από μακρές διαπραγματεύσεις. Ενώ ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είχε ακόμη λήξει, από τον Αύγουστο του 1943, οι νομισματικές διαπραγματεύσεις είχαν αρχίσει, αποδίδοντας προτεραιότητα στη σταθεροποίηση των διεθνών πληρωμών έναντι εκείνης των εσωτερικών.
Εφόσον η ιεράρχηση προτεραιοτήτων ήταν τόσο σαφής πριν από 65 έτη, γιατί θα ήταν λιγότερο στην εποχή μας, που χαρακτηρίζεται από ασύγκριτα υψηλότερη διεθνή κινητικότητα των κεφαλαίων αλλά και των διεθνών πληρωμών; Οταν η Κίνα εξαγγέλλει σήμερα πολιτική οικονομικής ανάκαμψης, όλες οι δυτικές οικονομίες επικροτούν, άσχετα με το εάν οι ίδιες διστάζουν να εφαρμόσουν παρόμοια πολιτική.
Σε κάθε περίπτωση, το πρόβλημα της σταθερότητος των διεθνών πληρωμών παραμένει και οξύνεται με τις μεταβολές στην εσωτερική οικονομική πολιτική κάθε χώρας. Αυτό συνιστά ήδη μείζοντα απόδειξη του διεθνούς χαρακτήρα του κεφαλαίου, αλλά οπωσδήποτε όχι με την απλοϊκή κατανόηση των σημερινών απολογητών της.
Ηδη από τον 19ο αιώνα, κάθε ρύθμιση στο πεδίο των διεθνών πληρωμών προσδιόριζε τα περιθώρια δράσης στο εσωτερικό κάθε χώρας. Ενόσω διεθνές μέσο πληρωμών παρέμενε ο χρυσός, τα αποθεματικά εκάστης στο πολύτιμο μέταλλο αποτιμούσαν κάθε οικονομική αλλαγή στο εσωτερικό της. Κάθε κοινωνική έκρηξη και κρίση εμφανιζόταν χωρίς εξαίρεση ως κρίση εξωτερικών πληρωμών. Ομως, από τη στιγμή που ολόκληρη η ποσότητα του παγκοσμίως διαθέσιμου χρυσού κρίθηκε ανεπαρκής για να εξασφαλίζει τη σταθερότητα των διεθνών συναλλαγών, που αυξάνονταν πολύ ταχύτερα, ετέθη μοιραία το πρόβλημα της αντικατάστασης του πολύτιμου μετάλλου με κάτι προσφορότερο και αντίστοιχο με τους ρυθμούς της παγκόσμιας οικονομίας.
Με τη συμβολή του Βρετανού Κέινς, εκτιμήθηκε ότι το σύνολο των εξωτερικών ελλειμμάτων όλων των χωρών του κόσμου αντιστοιχούν στο σύνολο των πλεονασμάτων. Κατά συνέπεια, το διεθνές οικονομικό σύστημα χρειαζόταν ένα ταμείο που θα συγκέντρωνε τα πλεονάσματα προκειμένου να χρηματοδοτεί τα ελλείμματα, ώστε οι διεθνείς συναλλαγές να μην διαταράσσονται, αλλά να σταθεροποιούνται και να συνεχίζονται. Ομως, όταν τα πλεονάσματα χρηματοδοτούν τα ελλείμματα, αυτό συνεπάγεται επίσης ότι το νόμισμα της πλεονασματικής οικονομίας κατισχύει διεθνώς εκείνου της ελλειμματικής.
Με το Μπρέτον Γουντς, αυτή η λογική ωθήθηκε στις ακρότατες συνέπειές της. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν η χώρα που συγκέντρωνε ήδη πάνω από 80% των διεθνών πλεονασμάτων και συνεπώς το αντίστοιχο ποσοστό των διεθνών επενδύσεων. Ετσι, το αμερικανικό δολάριο θεσπίστηκε ως διεθνές νόμισμα, λαμβάνοντας υπόψη τη συντριπτική παρουσία της αμερικανικής οικονομίας στις διεθνείς συναλλαγές. Την ίδια στιγμή, οι ΗΠΑ δεσμεύθηκαν για ελεύθερη μετατρεψιμότητα των διεθνών αποθεματικών από δολάρια σε χρυσό και με σταθερή ισοτιμία έναντι του πολύτιμου μετάλλου.
Ομως, έπειτα από τρεις δεκαετίες, άρχισαν να εκλείπουν οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες η αρχική συμφωνία είχε γίνει δεκτή. Οταν τα αμερικανικά πλεονάσματα συρρικνώνονται και μετατρέπονται σε πελώρια ελλείμματα, όταν οι ξένες επενδύσεις στην Αμερική υπερβαίνουν τις αμερικανικές στο εξωτερικό, τότε το δολάριο δεν εξασφαλίζει πλέον τη σταθερότητα των διεθνών συναλλαγών ούτε τη δολαριοποίηση των διεθνών επενδύσεων. Ο πρόεδρος Νίξον (1971) υποτίμησε το νόμισμά του κατά 15% και κατήργησε την ελεύθερη μετατρεψιμότητα σε χρυσό των δολαριακών αποθεματικών.
Σήμερα, εν έτει 2008, εκτός από την Κίνα που συγκεντρώνει ως αποθεματικά 2.000 δισεκατομμύρια δολάρια, οι υπόλοιπες ανερχόμενες οικονομίες -Ρωσία, Βραζιλία, πετρελαϊκές χώρες- διαθέτουν ακόμη άλλα 3.000 δισεκατομμύρια, έναντι 60 δισ. μόνον για τις ΗΠΑ. Κατά πόσον είναι συνετό, ασφαλές και σταθεροποιητικό να βασίζονται σήμερα οι διεθνείς συναλλαγές στον κανόνα δολαρίου; Δηλαδή στο νόμισμα μιας χώρας που παρουσιάζει το μέγιστο εξωτερικό έλλειμμα στον κόσμο σε σχέση με το ΑΕΠ της και στην οποία οι επενδυτικές εισροές υπερβαίνουν τις εκροές;
Βεβαίως, δεν υπάρχει σήμερα κανένα άλλο νόμισμα που θα μπορούσε να υποκαταστήσει στο δολάριο ως διεθνές. Ομως, συνιστά άραγε αυτό επαρκή λόγο για να διατηρείται τεχνητά η ηγεμονική θέση ενός τόσο ασταθούς νομίσματος; Οι προτάσεις του βραζιλιάνου ηγέτη, όπως και των ηγετών των άλλων ανερχόμενων οικονομιών, κατατείνουν στη δημιουργία σύνθετου διεθνούς νομίσματος, με βάση την ποσοστιαία συμμετοχή κάθε εθνικής οικονομίας στα παγκόσμια πλεονάσματα, μέρος των οποίων θα διαχειρίζεται το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Κάτι τέτοιο θα είχε ως πρότυπο τα «Διεθνή Τραβηκτικά Δικαιώματα», υπερβαίνοντας τις αντιστάσεις και τους περιορισμούς της αμερικανικής πλευράς.
Τεχνικώς, η αιτούμενη μεταρρύθμιση δεν είναι ουτοπική, αλλ' εφικτή και επιβεβλημένη, καθ' όσον αντιστοιχεί στις μεταβολές οικονομικής ισχύος της τελευταίας 65ετίας και εάν πραγματοποιείτο, θα απέφερε οπωσδήποτε μεγαλύτερη διεθνή οικονομική και νομισματική σταθερότητα από την ισχύουσα. Σε παρόμοια περίπτωση, λόγω του τεράστιου ελλείμματός της, η αμερικανική συμμετοχή θα εκμηδενιζόταν. Ομως, παρόμοια νομισματική λύση θα προϋπέθετε επίσης υψηλό βαθμό διεθνούς εμπιστοσύνης και συνεργασίας, ενώ σήμερα αμφότερες βρίσκονται στον κατώτατο.
Περισσότερη εμπιστοσύνη υπάρχει για περιφερειακές λύσεις, παρά για παγκόσμια. Η αυτοκρατορία εκπνέει, χωρίς κληρονόμο. Πολλαπλότητα περιφερειακών νομισμάτων διαδέχεται το ηγεμονικό νόμισμα, το παγκόσμιο σύστημα δεν ενοποιείται, αλλά ρηγματοποιείται, χωρίς όμως αυτό να είναι και το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί.
Kvergo@gmail.com
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ - 23/11/2008
Copyright © 2008 Χ. Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α.Ε
Νέα από το Οικονομικό Επιμελητήριο
To Ερώτημα της Εβδομάδας
Βιβλιοπαρουσίαση
Σχολιάστε εδώ
για να σχολιάσετε το παραπάνω θέμα πρέπει να εισέλθετε