Του ΚΩΣΤΑ ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΥ Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Η τρέχουσα διεθνής οικονομική κρίση μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο, όμως μπορεί εξίσου να αποδειχθεί πιο καταστροφική από εκείνη του 1930. Η τελική έκβασή της εξαρτάται από τους χειρισμούς των κυβερνήσεων. Κατ' αρχήν, τα σημερινά δεδομένα είναι ήδη πολύ χειρότερα από εκείνα της δεκαετίας του 1930, όμως οι κυβερνήσεις έπρεπε να έχουν αποκτήσει πολύ περισσότερη γνώση από όση είχαν στο παρελθόν. Το 1929, ένα απλό χρηματιστηριακό κραχ έδωσε το έναυσμα, ενώ σήμερα ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα αποκαλύπτεται ότι νοσεί βαθύτατα και πιθανώς ανεπανόρθωτα.

Με τις εκτός οιουδήποτε ελέγχου μοχλεύσεις, τον πολλαπλασιασμό των παραγώγων και την τιτλοποίηση επισφαλών δανείων, οι κίνδυνοι έχουν διαβρώσει όλες τις περιοχές του συστήματος και δεν υπάρχει πλέον δυνατότητα δημιουργίας κλίματος νέας εμπιστοσύνης από τις δυνάμεις της αγοράς.

Παρά τις επαγγελίες της, η ασυδοσία των αγορών δεν απέφερε μεγαλύτερη διαφάνεια, αλλά αντιθέτως εξέθρεψε πυκνά στρώματα ομίχλης και καταλυτικό έλλειμμα, ακόμη και της πλέον στοιχειώδους οικονομικής ορατότητος. Εκτός αυτού, ο αριθμός των εξώσεων οικογενειών από κατοικίες στην Αμερική είναι ήδη κατά πολύ ανώτερος εκείνου της δεκαετίας του 1930 και ο λόγος είναι ότι κατά την κρίσιμη εκείνη δεκαετία λιγότεροι από 2% των Αμερικανών βασίζονταν σε χρηματιστηριακά εισοδήματα, ενώ σήμερα ο αριθμός αυτών είναι ασύγκριτα ανώτερος.

Παρ' όλο που ο πρόεδρος Ρούζβελτ κατηγορήθηκε επανειλημμένα από τους αντιπάλους του ως «δαπανηρός» και «ελλειμματίας», εντούτοις το μέγιστο δημόσιο προπολεμικό έλλειμμά του, κατά την ειρηνική περίοδο του Νιου Ντιλ, δεν υπερέβη ποτέ το 6% του εθνικού εισοδήματος, ενώ βέβαια ανήλθε μέχρι και 30% κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, που επρόκειτο ν' ακολουθήσει. Οσον αφορά τον πρόεδρο Ομπάμα, εξήγγειλε ήδη δημοσιονομικό έλλειμμα ανερχόμενο σε 12,5% του εθνικού εισοδήματος, πράγμα που θυμίζει περισσότερο τα πολεμικά ελλείμματα του Ρούζβελτ, παρά τα ειρηνικά. Με αυτά τα δεδομένα, η κρίση του 2009 φαίνεται ήδη πολύ σοβαρότερη και ανησυχητικότερη από τη «Μεγάλη Υφεση» του 1930.

Οσον αφορά τις κυβερνήσεις, φαίνεται επίσης ότι το μάθημα από το παρελθόν δεν χρησιμεύει καθόλου στη διαχείριση του παρόντος, τα «σφάλματα» του 1930 επαναλαμβάνονται σήμερα, οξύνοντας ακόμη περισσότερο την υφεσιακή δυναμική, με άμεσες συνέπειες τη μοιραία κάμψη της παραγωγής και την αλματώδη εκτίναξη της ανεργίας. Η συρρίκνωση του εθνικού εισοδήματος είναι παγκόσμια και θίγει σοβαρά το 2009 όλες τις περιοχές του πλανήτη.

Σύμφωνα με την Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης, οι συνολικές απώλειες εισοδήματος ισοδυναμούν ήδη με την παγκόσμια παραγωγή ενός έτους. Προβλέπεται ήδη για το 2009 συρρίκνωση του αμερικανικού εθνικού προϊόντος κατά 4%, του γερμανικού κατά 8%, της ευρωζώνης κατά 6%, της Ιαπωνίας κατά 12%, της Σιγκαπούρης κατά 16%, της Κορέας κατά 20%.

Στην πτώση προηγούνται βεβαίως οι υπερδανεισμένες χώρες, ακολουθούν μοιραία οι εξαγωγικές και αμέσως μετά οι υπόλοιπες.

Οταν τα εισοδήματα συρρικνώνονται, τότε το ειδικό βάρος των χρεών ως προς το εισόδημα διογκώνεται, με συνέπεια η αποπληρωμή τους να αποβαίνει αδύνατη, ενώ η αγορά νέων δανείων καταρρέει. Φυσικά, χωρίς απρόσκοπτη διαρκή χρηματοδότηση, τόσο η παραγωγή όσο και τα εισοδήματα θα παραμένουν στην πτωτική δυναμική και η αγορά δανείων στο σημείο μηδέν. Σύμφωνα με τον Μάρτιν Φέλντσταϊν, άλλοτε σύμβουλο του προέδρου Ρέιγκαν, η εσωτερική αμερικανική ζήτηση έχει ήδη καμφθεί κατά 10%, ενώ σύμφωνα με τον Ρουμπίνι, το έλλειμμα ζήτησης είναι τουλάχιστον τριπλάσιο. Οι εξελίξεις είναι πανομοιότυπες στη Βρετανία, όπου η υπερχρέωση της οικονομίας οδηγεί σε ύφεση παραγωγής και απασχόλησης και αυτή με τη σειρά της εκτινάσσει το δημόσιο έλλειμμα σε 10% του ΑΕΠ.

Για την αντιμετώπιση της αρνητικής κλιμάκωσης, το ΔΝΤ συνιστά «συλλογικά μέτρα» στο ύψος των διαπιστούμενων ελλειμμάτων.

Ομως, το αποτυχημένο σενάριο του 1930 επαναλαμβάνεται με την προναγγελλόμενη συνάντηση των 20 πλουσιότερων χωρών του κόσμου στο Λονδίνο στις αρχές Απριλίου 2009. Η αποτυχία της διάσκεψης του Λονδίνου στις 12 Ιουνίου 1933 είχε οξύνει την κρίση, αντί να την τιθασεύσει.

Ενώ ο Ρούζβελτ επέμενε στην αύξηση της δημόσιας δαπάνης, οι ευρωπαϊκές χώρες περιορίζονταν στο ζήτημα του διεθνούς νομισματικού συστήματος και της επαναφοράς του κανόνος χρυσού στις διεθνείς συναλλαγές.

Σήμερα, η Αμερική είναι πάλι που προβάλλει την ανάγκη προγράμματος διάσωσης με υπέρογκες δημόσιες δαπάνες και ζητεί από τις άλλες χώρες να πράξουν παρόμοια, ενώ η Ευρώπη αντιστέκεται, περιορίζεται στο να ζητεί ρυθμίσεις και αποδοκιμάζει κατηγορηματικά την πολιτική πρόσθετων κρατικών δαπανών.

«Σε τι θα χρησίμευε η δαπάνη εκατοντάδων δισεκατομμυρίων, ενόσω δεν έχουμε διατυπώσει υγιείς κανόνες διεθνούς επιτήρησης;» διερωτάται επιθετικά ο σοσιαλδημοκράτης υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, Πέερ Στάινμπρεκ.

Από κοινού η Αγκελα Μέρκελ και ο Σαρκοζί αποδοκιμάζουν την «εκθετική αύξηση ελλειμμάτων και χρέους». Δηλαδή το περίφημο γαλλογερμανικό συντηρητικό δίδυμο, με την καίρια σύμπραξη της σοσιαλδημοκρατίας από αμφότερες τις πλευρές του Ρήνου, έχει ακόμη μία φορά, όπως και το 1930, συμφωνήσει στην πολιτική της αδράνειας απέναντι στην προϊούσα κρίση.

Το δίδυμο δεν στάθηκε ικανό να χειριστεί ούτε καν τη διάσωση του αυτοκινητοβιομηχανικού τομέα του, που αφέθηκε σε εθνικές, μονόπλευρες και εκατέρωθεν αμφισβητούμενες πολιτικές διάσωσης.

Εκτός Ευρώπης, ο υπόλοιπος κόσμος δείχνει δεκτικότερος στις αμερικανικές εκκλήσεις. Ηδη οι Βραζιλία, Τουρκία και Ισπανία πηγαίνουν μακρύτερα, αναγνωρίζοντας την ανάγκη προγράμματος παγκόσμιας ανάκαμψης. Η Ιαπωνία προαναγγέλλει ήδη τρίτο πρόγραμμα ανάκαμψης με 160-240 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ ο Κάορο Γιοσάνο, υπουργός Οικονομικών της, ειρωνεύεται την ευρωπαϊκή αναβλητικότητα: «Βεβαίως, χρειαζόμαστε καλύτερη και αποτελεσματικότερη ρύθμιση, όμως αυτή τη στιγμή προέχει το να επαναφέρουμε στη ζωή την παγκόσμια οικονομία και όχι να συζητάμε το τι μέγεθος πρέπει να έχει το μούσι της».

«Παράξενο» είναι το ότι σε μια εποχή που οι πάντες ομνύουν στο όνομα της παγκοσμιοποίησης, η Ευρώπη παραμένει απαθής και εσωστρεφής, όσον αφορά τόσο τη δυνατότητα παγκόσμιας κοινής δράσης όσο και τις μορφές συντονισμού ενάντια στην υφεσιακή δυναμική που μας απειλεί όλους.

Η ανεξήγητη ευρωπαϊκή επιλογή, που επί του παρόντος καθησυχάζει τους συντηρητικούς κύκλους του «μεγάλου χρήματος», μπορεί ν' αποβλέπει ενδεχομένως στο ν' αντλήσει όφελος από τις ανακαμψιακές δαπάνες των άλλων περιοχών του πλανήτη.

Εάν αυτό επιβεβαιωθεί, σημειώνει η συντηρητική εφημερίδα «Φιγκαρό», τότε η Ευρώπη με τα υψηλά εξαγωγικά πλεονάσματα θ' αποδειχθεί όχι ηγέτης, ούτε ατμομηχανή, ούτε καν στοιχείο σταθερότητος της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά απλός «λαθρεπιβάτης» στον συρμό που άλλοι με δικό τους κόστος και διακινδύνευση θέτουν σε κίνηση, χωρίς ο ίδιος να καταβάλει ούτε καν το εισιτήριο.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ - 29/03/2009

Copyright © 2008 Χ. Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α.Ε.