Ο Ρίτσαρντ Φρίμαν θεωρείται αυθεντία στα Οικονομικά της Εργασίας. Διδάσκει στο Χάρβαρντ, είναι συν-διευθυντής του προγράμματος «Εργασία και Εργασιακός Βίος» στη Νομική Σχολή του Χάρβαρντ και διευθυντής του προγράμματος «Μελέτες για την Εργασία» στο Εθνικό Γραφείο Οικονομικής Ερευνας.

* Συνεργάζεται επίσης με το Κέντρο Οικονομικής Αποδοτικότητας του Λονδίνου και είναι επισκέπτης καθηγητής στη Σχολή Οικονομικών του Λονδίνου.

*Εχει δημοσιεύσει 35 βιβλία και περισσότερα από 300 επιστημονικά άρθρα, τα οποία έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες και είναι μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Επιστημών.

* Η ευελιξία της αμερικανικής αγοράς εργασίας θεωρείται μία από τις αιτίες της υπεροχής των ΗΠΑ έναντι της ευρωπαϊκής οικονομίας. Αποτελεί αυτό μια σωστή αξιολόγηση;

- Η ευελιξία της αμερικανικής αγοράς εργασίας έχει μεγάλες αρετές όταν η οικονομία πορεύεται καλά και μοιράζει πολύ καλύτερα την ανεργία ανάμεσα στους εργαζομένους (εννοώ μικρές περιόδους ανεργίας ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους αντί για μεγάλες περιόδους ανεργίας ανάμεσα σε λίγους, όπως συμβαίνει στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε.) απ' όσο η αγορά εργασίας στην Ε.Ε. Αλλά εμπεριέχει μεγάλους κινδύνους όταν η απόδοση της οικονομίας είναι φτωχή. Πολλοί άνεργοι αμερικανικοί εργάτες θα μείνουν χωρίς επιδόματα ανεργίας. Κινδυνεύουν να χάσουν την ιατρική τους περίθαλψη. Οι περισσότεροι εργαζόμενοι δεν έχουν κανέναν τρόπο να διαπραγματευτούν με τους εργοδότες τους για εναλλακτικές λύσεις στις απολύσεις και οι περισσότεροι απ' αυτούς δεν λαμβάνουν ποτέ καμιά ειδοποίηση ότι ο εργασιακός χώρος τους θα κλείσει, έτσι ώστε να μπορούν να αρχίσουν να ψάχνουν για άλλη δουλειά. Ο καλύτερος τρόπος να σκεφτεί κανείς για τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ των δύο αγορών εργασίας είναι ο εξής: η Ε.Ε. αγοράζει ασφάλεια ενάντια στην οικονομική καταστροφή, ενώ οι ΗΠΑ δεν το κάνουν. Με δεδομένο ότι οι οικονομικές καταστροφές δεν εμφανίζονται τακτικά, η αγορά εργασίας των ΗΠΑ έχει καλύτερη απόδοση στην απασχόληση από την αγορά εργασίας στην Ε.Ε., αλλά δεν ισχύει το ίδιο και με τους μισθούς. Αλλά, τώρα, που η οικονομική καταστροφή χτύπησε για τα καλά, οι αμερικανοί εργαζόμενοι θα υποφέρουν πολύ περισσότερο από τους ευρωπαίους εργαζόμενους».

* Σύμφωνα με τις μελέτες σας η ευέλικτη μορφή εργασίας είναι ένας καλός τρόπος για να μειωθεί η φτώχεια;

- Στο βαθμό που ευελιξία της εργασίας σημαίνει ότι οι εργοδότες ελέγχουν το χώρο εργασίας και δεν απαιτείται να διαβουλεύονται με τους εργαζομένους για αλλαγές, ένα τέτοιο καθεστώς στην αγορά εργασίας μπορεί να μειώσει τη φτώχεια και να βελτιώσει τους μισθούς μόνο όταν η οικονομία βρίσκεται σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης. Για την περίπτωση των ΗΠΑ, όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι σε μια αγορά εργασίας που δεν υπάρχουν θεσμοί για να αμβλύνουν τη δύναμη της διοίκησης των επιχειρήσεων, τα κέρδη από την οικονομική ανάπτυξη διανέμονται προς τα διοικητικά στελέχη και ένα μικρό αριθμό καλά καταρτισμένων εργαζομένων. Αλλά όχι προς τον κύριο όγκο των εργαζομένων. Η φτώχεια στις ΗΠΑ παραμένει στα ίδια επίπεδα με το '60, παρά τα σαράντα χρόνια αύξησης στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Οι πραγματικοί μισθοί είναι σχεδόν ίδιοι με αυτούς της δεκαετίας του '70. Ευελιξία στην αγορά εργασίας σε μια περίοδο ύφεσης σημαίνει για τις ΗΠΑ ότι περίπου μισό εκατομμύριο άνθρωποι χάνουν τις δουλειές τους κάθε μήνα, κάτι το οποίο επιδεινώνει την ύφεση. Στο βαθμό που ευελιξία σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι μπορούν εύκολα να αλλάζουν δουλειές και είναι πρόθυμοι να το κάνουν αυτό, τότε μπορεί να μειωθεί η φτώχεια και να βελτιωθούν οι μισθοί.

* Η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ ακολουθούν, ένα πλήρως διαφορετικό σύνολο οικονομικών πολιτικών για την κρίση. Ποιος από τους δύο είναι στο σωστό δρόμο;

- Η αμερικανική πολιτική είναι η πλέον σωστή και ενδεδειγμένη. Η Ε.Ε. δείχνει έναν εφησυχασμό, ίσως επειδή οι εργαζόμενοί της δεν θα υποφέρουν τόσο όσο οι αμερικανοί εργαζόμενοι. Η νοοτροπία που επικρατεί στις ΗΠΑ είναι ότι το είδος του χρηματοοικονομικού καπιταλισμού που καθοδηγούνταν από τη Γουόλ Στριτ έχει πεθάνει. Δεν ξέρουμε με τι να το αντικαταστήσουμε. Αλλά ξέρουμε ότι πρέπει να κάνουμε σημαντικές αλλαγές, αλλιώς ρισκάρουμε να έχουμε μια δεκαετία βραδυκίνητης ανάπτυξης, υψηλής ανεργίας και αυξανόμενης οικονομικής ένδειας και δυστυχίας. Δίχως την ασφάλεια ενός κράτους κοινωνικής πρόνοιας, οι ΗΠΑ θα πληρώσουν υψηλό τίμημα εξαιτίας μιας μεγάλης οδυνηρής ύφεσης -κι έτσι οι ΗΠΑ αντιδρούν πιο δυναμικά. Το Ηνωμένο Βασίλειο αντιδρά επίσης δυναμικά. Αλλά πολλές χώρες της Ε.Ε. φαίνεται να περιμένουν ωσότου το τσουνάμι της χρηματοοικονομικής καταστροφής και της παγκόσμιας ύφεσης τους γυρίσει ανάποδα.

* Η μεγαλύτερη ευελιξία στην αγορά εργασίας θεωρείτε πως είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να αντιμετωπιστεί η ανεργία;

- Οχι, όχι, όχι! Το είδος ευελιξίας που ο ΟΟΣΑ εφαρμόζει τις τελευταίες δύο δεκαετίες (απορύθμιση στους κανόνες της αγοράς εργασίας, μείωση των επιδομάτων ανεργίας και μετατόπιση των κρατικών δαπανών προς ενεργά προγράμματα για την αγορά εργασίας) δεν έχει νόημα. Είναι κάτι το άσχετο ως οικονομική πολιτική και έχει αποτύχει στις περισσότερες αναλύσεις κόστους-οφέλους. Θα προκαλέσει επίσης ζημιά στην προσπάθεια να περιοριστεί η έκταση της ύφεσης. Ενα πλεονέκτημα που έχουν πολλές χώρες της Ε.Ε., είναι ότι μπορούν να φέρουν τα εργατικά συνδικάτα και τους εργοδότες στο ίδιο τραπέζι για μεγαλύτερη ευελιξία στους μισθούς. Οταν η Ιρλανδία αντιμετώπιζε ογκώδη ανεργία τη δεκαετία του '80, υπήρξε μια εθνική συμφωνία: Οι επιχειρήσεις υποσχέθηκαν να κάνουν επενδύσεις που δημιουργούν θέσεις εργασίας και η κυβέρνηση μείωσε τους φόρους. Αυτό το είδος εύκαμπτης ρύθμισης μπορεί να αποδώσει. Η Ε.Ε. έχει ενθαρρύνει διάφορα σχέδια που καθιστούν τους μισθούς πιο ευέλικτους και εγγυώνται στους εργαζόμενους ότι χαμηλότεροι μισθοί κατά τη διάρκεια μιας ύφεσης, που μπορεί να σώσουν θέσεις εργασίας, θα συνοδευτούν με υψηλότερες απολαβές όταν έρθει η ώρα της οικονομικής ανάπτυξης. Η Ε.Ε. πρέπει, λοιπόν, να κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση. Επιπλέον, η ευελιξία που επιτρέπει στις επιχειρήσεις να δημιουργήσουν νέες εταιρείες, που ενθαρρύνει τους επιχειρηματίες να αυξήσουν τον ανταγωνισμό, θα μπορούσε να συμβάλει στην οικονομική ανάκαμψη. Ευελιξία στη δημιουργία επιχειρήσεων και όχι ευελιξία στη νομοθεσία περί προσλήψεων, απολύσεων και επιδομάτων ανεργίας, είναι ο τρόπος που χρειάζεται να κινηθεί η Ε.Ε.

* Θα έπρεπε η Ε.Ε. να απομακρυνθεί από την εμμονή της με το νομισματικό-σταθεροποιητικό πρόγραμμά της;

- Η Ε.Ε. πρέπει να προσχωρήσει, μαζί με τις ΗΠΑ και την Κίνα, σε μια ογκώδη προσπάθεια δραστηριοποίησης του τομέα της ζήτησης και των επενδύσεων. Δεν έχει νόημα η σημερινή πολιτική που ακολουθεί. Το ευρώ βρίσκεται ήδη ψηλά. Καθώς θα μεγαλώνει η ύφεση, η Ε.Ε. έχει μια τεράστια ευκαιρία να δείξει ότι το ευρωπαϊκό είδος καπιταλισμού μπορεί να έχει καλύτερα αποτελέσματα από το αποτυχημένο είδος καπιταλισμού της Γουόλ Στριτ. Αλλά κάτι τέτοιο απαιτεί μεγαλύτερη καινοτόμο δράση απ' ό,τι επιτρέπει η υπάρχουσα πολιτική δομή της Ε.Ε. Χρειάζονται μεγάλες αλλαγές στη δομή της Ε.Ε., αλλά δεν ξέρω από πού αυτές θα προέλθουν.

* Ορισμένα κράτη-μέλη της Ε.Ε., όπως πιθανώς η Ελλάδα, κινδυνεύουν να χαρακτηριστούν «αποτυχημένα». Μήπως κινδυνεύει η θέση τους στην Ε.Ε.;

- Αρχικά, η Ε.Ε. δεν ικανοποίησε ποτέ το κριτήριο για μια επιτυχή νομισματική ένωση -με εκτενή κινητικότητα του εργατικού δυναμικού από χώρα σε χώρα και με τεράστιες χρηματικές μεταβιβάσεις μεταξύ των κρατών. Εχει κατορθώσει, εν τούτοις, να λειτουργήσει σχετικά καλά. Αναμφισβήτητα, υπάρχουν τρόποι με τους οποίους η Ε.Ε. θα μπορούσε να κρατήσει στους κόλπους της χώρες που είναι απελπισμένες από τα υψηλά ελλείμματα και βρίσκονται κάτω από πίεση να ακολουθήσουν διαφορετική κατεύθυνση. Μια ζώνη ελεύθερου εμπορίου -όπως, ας πούμε, μεταξύ ΗΠΑ, Καναδά και Μεξικού- δεν απαιτεί ένα ενιαίο νόμισμα. Αν, όμως, οι χώρες θέλουν να διατηρήσουν ένα ενιαίο νόμισμα, τότε πρέπει να επιμείνουν η Ε.Ε. να τους παρέχει την κατάλληλη βοήθεια.

* Σας προβληματίζει το ίδιο η κατάσταση στην Ε.Ε. όσο και στις ΗΠΑ;

- Ναι, αλλά ανησυχώ περισσότερο αυτή τη στιγμή για τις ΗΠΑ, όπου ολόκληρο το σύστημα κλυδωνίζεται από την τελευταία προσπάθεια των μελών της συμμορίας της Γουόλ Στριτ να κλέψουν εκατομμύρια. Υπάρχει ένα οικονομικό μοντέλο που αποκαλείται «endgame bargaining» και που εξηγεί αυτή τη συμπεριφορά: όταν κανείς νομίζει ότι μια επιχείρηση καταρρέει και τίποτα δεν μπορεί να τη σώσει, η ορθολογική άπληστη ψυχή βουτάει ό,τι μπορεί να πάρει και το βάζει στα πόδια.

Enet.gr