Ο καπιταλισμός που φεύγει και αυτό(ς) που έρχεται...

Του Γ. ΔΟΥΡΑΚΗ

ΚΑΤΑ κοινή ομολογία, η σημερινή κρίση του υπαρκτού καπιταλισμού είναι συστημική. Το κυρίαρχο μοντέλο των αυτορρυθμιζόμενων χρηματοοικονομικών αγορών τελεί υπό κατάρρευση. Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι η δεύτερη φορά που η Ιστορία αντιμετωπίζει αμείλικτα τον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς. Το κραχ του ΄29 σήμανε το τέλος του παλαιού οικονομικού φιλελευθερισμού, ενώ η σημερινή κρίση σηματοδοτεί το τέλος του νέου οικονομικού φιλελευθερισμού. Πρόκειται για δομική κρίση που έχει τις ρίζες της στην πραγματική οικονομία. Η υπερχρέωση και ο υπερτροφικός τραπεζικός τομέας είναι η κορυφή του παγόβουνου. Το γενεσιουργό όμως αίτιο είναι οι τεράστιες εισοδηματικές ανισότητες και η πρωτοφανής πόλωση στο διεθνές εμπόριο μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών χωρών. Φυσικά, η αντιμετώπιση μιας τόσο σοβαρής κρίσης δεν μπορεί να γίνει με οριακές αλλαγές. Χρειάζεται δομική ανασυγκρότηση του τραπεζικού συστήματος και ριζικός μετασχηματισμός της οικονομίας.

▅Η διαφωνία ΗΠΑ- ΕΕ
Την άποψη όμως αυτή δεν συμμερίζονται οι ηγέτες των χωρών του G20, οι οποίοι συναντήθηκαν πρόσφατα στο Λονδίνο. Παρά την κρίση, καμία από τις χώρες αυτές δεν φαίνεται να αμφισβητεί τον καπιταλισμό. Η διάσταση απόψεων που παρατηρήθηκε μεταξύ ΗΠΑ- ΕΕ- Κίνας δεν είναι ιδεολογική. Το βασικό ερώτημα που ετέθη ήταν εάν η αντιμετώπιση της κρίσης πρέπει να γίνει με περισσότερες κρατικές δαπάνες (ΗΠΑ) ή με αυστηρότερη ρύθμιση του διεθνούς τραπεζικού συστήματος (Γερμανία - Γαλλία). Το δίλημμα είναι παραπλανητικό. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για εναλλακτικές στρατηγικές. Θα μπορούσαν να εφαρμοστούν συγχρόνως. Μοιραία η ουσιαστική αυτή διαφωνία έστρεψε το ενδιαφέρον της διάσκεψης στην κεφαλαιακή ενίσχυση του ΔΝΤ, που προικίζεται με περισσότερο από 1 τρισ. δολάρια. Πρόκειται για θετική εξέλιξη, που ενδιαφέρει ιδιαίτερα την Ανατολική Ευρώπη και - εμμέσως- το ελληνικό τραπεζικό σύστημα.

Από την αρχή φάνηκε ότι το αρραγές αγγλοσαξονικό μέτωπο Ομπάμα- Μπράουν καθιστούσε ανέφικτη οποιαδήποτε διαρθρωτική μεταρρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος που θα έθετε σε κίνδυνο την προνομιακή δυνατότητα της Γουόλ Στριτ και του Σίτι να νέμονται την παγκόσμια αποταμίευση. Ορθώς ο γαλλογερμανικός άξονας διεκδίκησε- και εν μέρει πέτυχε- αυστηρότερες ρυθμίσεις, αλλά αυτό δεν αρκεί. Το ζητούμενο είναι να περιοριστεί δραστικά η διακίνηση των εξαιρετικά πτητικών κερδοσκοπικών κεφαλαίων, που διακινούνται παντού on line χωρίς κανένα κόστος. Τα κεφάλαια αυτά, με τις αλλεπάλληλες χρηματοοικονομικές κρίσεις που προκάλεσαν τα τελευταία τριάντα χρόνια, αποτελούν μόνιμη πηγή αστάθειας. Παρά ταύτα, το ενδεχόμενο φορολόγησης των διασυνοριακών χρηματοοικονομικών συναλλαγών (φόρος Τόμπιν) δεν συζητήθηκε καν. Αλλά η απροθυμία της Ουάσιγκτον να θίξει το χρηματοπιστωτικό σύστημα ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων και στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Κορυφαίοι νομπελίστες (Κρούγκμαν, Στίγκλιτς, Ακερλοφ) και ο πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ Σάιμον Τζόνσον καλούν τον Ομπάμα να χειραφετηθεί από την «αρπακτική ολιγαρχία του χρήματος»(!) και να εθνικοποιήσει προσωρινά τις προβληματικές τράπεζες.

Η διάσταση απόψεων ΗΠΑ - ΕΕ δεν περιορίζεται μόνο στη χρηματοοικονομική αναδιάρθρωση. Είναι ακόμη εντονότερη στο πεδίο της μακροοικονομικής πολιτικής. Στην Ευρώπη έχουν επικρατήσει τα δημοσιονομικά γεράκια, που εκμεταλλεύονται στο έπακρο τα θεσμικά κενά της ευρωζώνης και με αιχμή του δόρατος την ΕΚΤ δίνουν μια κατ΄ εξοχήν ιδεολογική μάχη οπισθοφυλακής. Στόχος; Να κρατηθεί η δημοσιονομική παρέμβαση στα χαμηλότερα δυνατά επίπεδα και η λύση να προέλθει κατά βάση από την αγορά, οποιοδήποτε κοινωνικοοικονομικό κόστος κι αν αυτό συνεπάγεται. Αντιθέτως, η αμερικανική κυβέρνηση επιδεικνύει έναν πολυδιάστατο δημοσιονομικό ακτιβισμό, που δεν εξαντλείται στη διάσωση των τραπεζών. Ο προϋπολογισμός ύψους 3,6 τρισ. δολαρίων προβλέπει σημαντικές δαπάνες για εκσυγχρονισμό των υποδομών (Παιδεία, Υγεία, συγκοινωνίες, ενέργεια, περιβάλλον) και αύξηση της φορολογίας των πλουσίων. Ολα αυτά δημιουργούν βάσιμες ελπίδες για αναχαίτιση της ανεργίας, μείωση των εισοδηματικών ανισοτήτων και στροφή της οικονομίας προς οικολογικότερες κατευθύνσεις.

▅Ο οικονομικός φιλελευθερισμός
Τίποτα όμως δεν προκύπτει αφ΄ εαυτού. Η υπέρβαση του οικονομικού φιλελευθερισμού και η μετάβαση σ΄ ένα νέο μοντέλο κοινωνικά δίκαιης και βιώσιμης ανάπτυξης, που τοποθετεί στην καρδιά της κοινωνίας τον άνθρωπο και τη φύση και όχι την αγορά και το κέρδος, προϋποθέτουν μια ευρεία κοινωνική και πολιτική συμμαχία, ικανή να ανατρέψει την πολιτική κυριαρχία των αγορών. Το μήνυμα του φιλελεύθερου ουμανισμού των Κέινς- Γκάλμπρεϊθ, αλλά και του δημοκρατικού σοσιαλισμού των Γκράμσι- Πολάνυι αποκτά εξαιρετική επικαιρότητα: για να σωθεί η πολιτισμένη και δημοκρατική κοινωνία πρέπει να τελειώνουμε μια για πάντα με την εφιαλτική ουτοπία του οικονομικού φιλελευθερισμού. Με την ανιστόρητη και εξαιρετικά επικίνδυνη ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να οικοδομήσουμε μια οικονομία απαλλαγμένη από θεσμούς κοινωνικού ελέγχου, μια κοινωνία στηριγμένη στις αξίες της αγοράς. Οσο για το πανταχού παρόν και τα πάντα πληρούν ερώτημα «καπιταλισμός ή σοσιαλισμός», ας αφήσουμε επιτέλους ήσυχες τις πολύπαθες αυτές λέξεις και ας ασχοληθούμε με τα «πράγματα», έχοντας κατά νου ότι το κραχ του ΄29 δεν γέννησε μόνο το νιου ντιλ του Ρούζβελτ, αλλά και το νιου ντιλ του Χίτλερ...

Ο κ. Γιώργος Δουράκης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης.

Πηγη Βήμα