Οπως συνήθως, οι επερχόμενες εκλογές ξύπνησαν και πάλι τα περί κοινωνικής πολιτικής ένστικτα των κομμάτων εξουσίας.

Γνωρίζουμε ότι η έννοια και η ουσία της κοινωνικής πολιτικής έχουν διαστρεβλωθεί στην Ελλάδα. Στον βαθμό που ασκήθηκε συνέβαλε φτωχά στην κοινωνική ευημερία και την κοινωνική αναδιανομή. Στην ουσία επεδίωξε την αναπαραγωγή διανομής προνομίων -μέσα από ένα κοινωνικοασφαλιστικό σύστημα απαράδεκτων ανισοτήτων- και την εγγύηση ενός υποβαθμισμένου δικαιώματος στην υγεία -μέσα από ένα Εθνικό Σύστημα Υγείας μεταστατικών ασθενειών. Οι ρίζες αυτής της «δυναμικής» βρίσκονται σε μια ανίκανη, σπάταλη και διεφθαρμένη δημόσια διοίκηση, στους εκλογικούς σχεδιασμούς ενός αναξιόπιστου πολιτικού συστήματος, στις κυρίαρχες συντεχνιακές και πελατειακές πρακτικές εντός και εκτός Κοινοβουλίου.

Γνωρίζουμε επίσης ότι η λεόντειος ισορροπία στη σχέση κεφαλαίου και εργασίας έχει ανατραπεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Η αρνητική αναδιανομή του Χρηματιστηρίου, η αύξηση των κερδών των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και η μείωση των πραγματικών μισθών και συντάξεων συναιρούν τα κύρια αίτια της ανατροπής. Γνωρίζουμε επιπλέον ότι η έωλη οικονομική μεγέθυνση δεν εναρμόνισε την οικονομική ανάπτυξη με την κοινωνική ευημερία. Αποτέλεσμα, η εδραίωση φτώχειας και ανεργίας που, με βάση τη φτωχή επίδραση του «ελληνικού συστήματος κοινωνικής πολιτικής», μεταφράζεται σε ανασφάλεια και ανέχεια που σήμερα εντείνεται από την αβελτηρία της δημοσιοοικονομικής διαχείρισης και την κρίση του παγκόσμιου νεοφιλελευθερισμού.

Η πεμπτουσία της κοινωνικής πολιτικής είναι η καταπολέμηση των κοινωνικών ανισοτήτων μέσα από μια αναδιανεμητική στρατηγική που διεισδύει στην οικονομία και την κοινωνία. Για να εφαρμοστεί πρέπει να συντρέχουν τρεις προϋποθέσεις: πολιτική βούληση, κοινωνική συναίνεση και ορθολογική διακυβέρνηση. Αν συμφωνήσουμε ότι βούληση και συναίνεση υπάρχουν, τι συμβαίνει σε επίπεδο διακυβέρνησης;

Ας υποθέσουμε ότι στη νέα κυβέρνηση επιλέγεται ένας άριστος υπουργός Υγείας, αγαθό εν ανεπαρκεία με βάση την εμπειρία της μεταπολίτευσης - τρεις μόνον άξιοι μνείας υπουργοί Υγείας. Η υγεία είναι το ύψιστο δικαίωμα και το Εθνικό Σύστημα Υγείας παραμένει η υψηλότερη κορυφή που επέτυχε ποτέ η κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα. Τι μπορεί να καταφέρει ο άνθρωπος αυτός; Ποιοι θα τον στηρίξουν και με ποια μέσα απέναντι στα πανίσχυρα διακομματικά και ιδιωτικά συμφέροντα, στον συνδικαλιστικό και κερδοσκοπικό μαξιμαλισμό στον χώρο της υγείας; Πώς θα νικήσει την οργανωμένη αντίδραση και την κοινωνική δυσπιστία και πώς θα επιδιώξει αξιοπρεπείς, σύγχρονες δημόσιες υπηρεσίες υγείας; Και αν καταφέρει αυτές τις επαναστατικές μεταρρυθμίσεις, σε πόσα χρόνια θα βιώσει την πρόοδο ο πολίτης; Η επένδυση στην υγεία είναι μακροχρόνια, όπως και στην παιδεία, το περιβάλλον ή την κοινωνική ασφάλεια, και απαιτεί αξίες, γνώση, υποδομές, υπομονή και πίστη - αγαθά επίσης εν ανεπαρκεία.

Αν, λοιπόν, δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις για την άσκηση ουσιαστικής κοινωνικής πολιτικής, πέρα δηλαδή από τη νεκροψία, τι πρέπει να γίνει; Η άμεση λύση που μπορεί να σπάσει το κατεστημένο -διαρθρωτικά ελλείμματα, πελατειακά δίκτυα, οργανωμένα συμφέροντα- και να προσφέρει χειροπιαστά αποτελέσματα είναι η υιοθέτηση και η προσήλωση σε ένα πειστικά δίκαιο φορολογικό σύστημα. Σύστημα που θα εξυγιάνει τον έλεγχο των πόρων, θα εξορθολογίσει τα φορολογικά κριτήρια και θα εκλογικεύσει τους έμμεσους φόρους. Δεν μπορείς άμεσα να αλλάξεις τη δημόσια διοίκηση και την ιδιωτική συμπεριφορά; Συγκροτείς φοροεισπρακτικούς μηχανισμούς και τιμωρείς απαρέγκλιτα την παράνομη φοροδιαφυγή και την πλάγια φοροαπαλλαγή. Η όψιμη προεκλογική διακομματική συναίνεση για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής συνηγορεί. Κυρίως όμως, διεκδικείς κοινωνική νομιμοποίηση. Εξηγείς στον πολίτη γιατί είναι καλύτερα να φορολογείται άμεσα ακόμη και για ανεπαρκείς δημόσιες κοινωνικές υπηρεσίες που αφορούν τους πολλούς, παρά να πληρώνει έμμεσα για αποδοτικές ιδιωτικές δραστηριότητες που αφορούν τους ολίγους -συμμέτοχος ή συνένοχος στην εθνική απάτη. Εξηγείς πως η φοροδιαφυγή είναι η ανίκητη μορφή «αντικοινωνικής πολιτικής» που δυναμώνει την κατανομή της αδικίας και βαθαίνει το χάσμα της ανισότητας. Παράλληλα πασχίζεις για τη βελτίωση της ποιότητας των κοινωνικών υπηρεσιών και των κοινωνικών δικαιωμάτων.

Με λίγα λόγια, στην Ελλαδάρα του ατομικισμού και του άδηλου πλούτου, η ιδεατή και για πολλούς γραφική έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης μπορεί να υποκατασταθεί από τη γήινη και για πολλούς καλοδεχούμενη πρακτική της φορολογικής δικαιοσύνης. Καταπολεμώντας το δημόσιο αίσθημα αδικίας και καχυποψίας, καλλιεργείς κλίμα εμπιστοσύνης και προσδοκίας που είναι δώρο για την κοινωνία, ανάγκη για την πολιτική και ανάσα για την οικονομία.

Αν σήμερα είναι αληθείς οι πληροφορίες ότι το δημοσιονομικό έλλειμμα ξεπερνάει επικίνδυνα το 10% του ΑΕΠ, τότε η Ελλάδα μας καταλήγει πάλι μια χώρα φτωχή. Και είναι για το φτωχικό τραπέζι που η δίκαιη μοιρασιά είναι πράγματι ζήτημα επιβίωσης.

* Αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου