ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΧΑΤΖΗΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ


Στα ΠΟΛΙΤΙΚΑ (Θ’,1) του Αριστοτέλη διαβάζει κανείς και στοχάζεται για τα εξής :
“… κανείς νομίζω ,δεν έχει αμφιβολία ότι είναι υποχρέωση του νομοθέτη να ασχοληθεί πολύ σοβαρά με το θέμα της παιδείας των νέων …..είναι κάτι που αν παραμεληθεί στις πόλεις ,βλάπτει πριν από όλα το ίδιο το πολίτευμα τους αφού οι νέοι πρέπει να παίρνουν μόρφωση ταιριαστή με το πολίτευμα της πόλης τους…. Έπειτα, η κάθε τέχνη προϋποθέτει κάποια προσπάθεια και κάποια άσκηση , αν είναι να φτάσει κάποτε κανείς να κάνει τις εργασίες αυτής της τέχνης , το ίδιο όμως ισχύει και για τις πράξεις της αρετής .
Καθώς, εξ’αλλου ,οι πολίτες μιας πόλης έχουν να επιτελέσουν σαν σύνολο ένα σκοπό ,είναι φανερό ότι και η παιδεία πρέπει να είναι μια και η ίδια για όλους και η φροντίδα γι’αυτην πρέπει να ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ και όχι ν αφήνεται στην ατομική πρωτοβουλία ,όπως γίνεται σήμερα , που ο κάθε γονιός φροντίζει ιδιωτικά τα παιδία του ,διδάσκοντας τους τους κλάδους της γνώσης που ο ίδιος θεωρεί ενδεδειγμένους . Για την επίτευξη ενός στόχου που είναι κοινός για όλους κοινή πρέπει να είναι και η άσκηση . Και φυσικά ,κανείς πολίτης δεν πρέπει να πιστεύει ότι ανήκει στον εαυτό του ,αλλά , αντίθετα , ότι όλοι οι πολίτες ανήκουν στην πόλη …..ο καθένας δεν είναι παρά ένα μόριο της πόλης ,και η φροντίδα για κάθε ξεχωριστό μόριο πρέπει να γίνεται σε απόλυτο συνταίριασμα προς τη φροντίδα για το σύνολο. Από την άποψη αυτή μόνο επαίνους θα πρέπει να έχει κανείς να πει για τους Λακεδαιμόνιους ,που και μεγάλο ζήλο δείχνουν για την αγωγή των παιδιών τους και την αγωγή αυτή την κάνουν με ένα δ η μ ο σ ι ο , κ ο ι ν ο για ο λ ο υ ς σύστημα …»

(Μετάφραση :καθ. Δ.Λυπουρλης )
Βέβαια χρόνια πολλά πέρασαν από τότε. Ούτε όμως μορφές σαν τον Αριστοτέλη πέρασαν πολλές , ούτε πνευματικός πολιτισμός σαν των αρχαίων Ελλήνων ,ισάξιος , ξανάγινε. Και είναι χρήσιμο ,όσο και αναγκαίο , να ξανασκυψουμε κατά καιρούς στο παρελθόν ,καθώς πάνω σ’αυτό χτίζεται το μέλλον.
Μπορεί ν’αλλαξαν πολλά. Μπορεί οι τεχνολογίες ναχουν θριαμβεύσει .Μπορεί οι συνθήκες ναναι διαφορετικές και οι αντιλήψεις επίσης .Μπορεί οι επιστήμες τους μύθους ν’αποκαλυψαν και οι εμπειρίες τον κόσμο ναχουν πλουτίσει .Μπορεί οι επικοινωνίες ναχούν εκρηκτικά αναπτυχθεί και ίσως για πρώτη φορά ,ο δούλος χωρίς ψυχή , που τεχνολογία αποκαλείται ,νάνε στη διάθεση της ανθρωπότητας ,έτοιμος μα και ανήμπορος προς το παρόν να προσφέρει τον ποθητό ελεύθερο χρόνο. Μπορεί πολλά ναχουν συμβεί .¶ξιες όμως βασικές , όπως η ελευθέρια , η δημοκρατία , η ανθρώπινη αξιοπρέπεια , η αγάπη για την παρτίδα , το δικαίωμα στο αγαθό της Ζωής και της Ευτυχίας ,ο αυτοπροσδιορισμος και ο σεβασμός της προσωπικότητας του αλλού ,η αυτοδιάθεση ,αλλά και ο σεβασμός του κοινού συμφέροντος ,παραμένουν άξιες αναλλοίωτες και ζωντανές ,παρά την κατά καιρούς επιδιωκόμενη φαλκίδευση τους .Οι άξιες αυτές, που με την ουσία του ανθρώπου συνδέονται ,στην παιδεία αναζητούν την καλλιέργεια τους ,στην παιδεία στηρίζουν την προστασία τους και στην παιδεία στοχεύουν για την αναπαραγωγή τους.
Είναι δε η παιδεία έννοια ευρύτερη της εκπαίδευσης .Κι αυτό ακριβώς εννοεί ο Αριστοτέλης όταν τονίζει ότι «…κάθε τέχνη προϋποθέτει κάποια προπαίδεια και κάποια άσκηση , αν είναι να φτάσει κάποτε κανείς να κάνει τις εργασίες αυτής της τέχνης ….» και συμπληρώνει σημειώνοντας «…το ίδιο όμως ισχύει και για τις πράξεις της αρετής …».Έτσι ,είναι ακριβώς η φροντίδα του εμβολιασμού της εκπαίδευσης με την διδαχή και το παράδειγμα των πράξεων της αρετής που αναδεικνύει το ουσιαστικό περιεχόμενο της Παιδείας . Για τον Αριστοτέλη «…η φροντίδα αυτή πρέπει να ανήκει στο δημόσιο κι όχι να αφήνεται στην ατομική πρωτοβουλία …».Η φροντίδα δε «…για κάθε ξεχωριστό μόριο πρέπει να γίνεται σε απόλυτο συνταίριασμα προς την φροντίδα για το σύνολο …».
Αναμφίβολα η άξια της Παιδείας είναι διαχρονική .Γιατί απλά διαχρονική είναι η έννοια της αρετής .Την Παιδεία ,δε, κλήθηκε να υπηρετήσει αιώνες τώρα το Δημόσιο Πανεπιστήμιο . Αυτό που ανήκει στους Φοιτητές του .Από την εποχή ακόμη των πρώτων μορφών του ,όταν έβλεπε το φως στην Πολωνία και στην Σορβόννη, στον Ευρωπαϊκό χώρο του Πολιτισμού ,του Ουμανισμού και των πνευματικών ανησυχιών ,του Διαφωτισμού και των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων .
Το Δημόσιο αυτό Πανεπιστήμιο , στο οποίο πρόσβαση διαθέτουν ισότιμος και δωρεάν όλοι οι νέοι και οι πολίτες των κοινωνιών μας που την μόρφωση αγαπούν και την γνώση επιζητούν , αλλά και το συνταίριασμα με το σύνολο σέβονται ,χτίσθηκε σαν χώρος Σύναξης και κοινών προβληματισμών . σαν χώρος συνάντησης και διάλογου , σαν χώρος προστασίας αλλά και αντιπαράθεσης των ιδεών ,σαν χώρος αγώνων για ένα καλύτερο αύριο ,όμως και σαν χώρος ωρίμανσης των χαρακτήρων και των εφεστίων μέσω του καλού η του κακού παραδείγματος .
«Όταν η αγωγή επιδιώκεται μ’ ένα ….δημόσιο κοινό για όλους σύστημα …», τότε το παράδειγμα αποκαλύπτεται και πάλι σημαντικό και είναι δι’ αυτού που προσφέρεται η Παιδεία. Το παράδειγμα του καλού ή κακού δάσκαλου., το παράδειγμα του καλού ή του κακού συμφοιτητή , το παράδειγμα της καλής ή κακής διοίκησης ,η εμπειρία της συμμετοχής στα κοινά και για το σύνολο , η εμπειρία του δικαίου ή της αδικίας ,η αποκάλυψη των προσωπικοτήτων ,αλλά και των ιδιοτελών συμφερόντων ,συνθέτουν το υπόβαθρο μιας Παιδείας που υπερβαίνει τους χαρακτήρες της απλής εκπαίδευσης .Είναι τα παραδείγματα αυτά και οι εμπειρίες της δημόσιας Σύναξης εν’ ισοτιμία , αλλά και η προστασία και το δικαίωμα της καταγγελίας που διαμορφώνουν το αναγκαίο περιεχόμενο της έννοιας του πολίτη ,έννοιας που υπερβαίνει το ατομικό και κατακτά το συλλογικό ,καθώς κοινωνικό ων είναι ο άνθρωπος .
Για τον Αριστοτέλη «…οι νέοι πρέπει να παίρνουν μόρφωση ταιριαστή με το πολίτευμα της πόλης τους…»Στους χρόνους δε αυτούς ,τους δικούς μας , στο πολίτευμα της Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας που ευτυχώς ,ως φαίνεται , εξακολουθεί να αντέχει στα χτυπήματα των καιρών ,είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι πηγή της εξουσίας , της Δημόσιας υπέρτατης εξουσίας , εξακολουθεί ν είναι ο Συνταγματικά Κυρίαρχος και Αυτοπροσδιοριζόμενος δια της Ψήφου του Πολίτη. Είναι αυτός που ελεύθερος ψηφίζοντας, εκφράζοντας ελευθέρως την βούληση του ,που ώριμη εμφανίζεται κι αποτελεσματική όταν Αντιπρόσωπους του που άντ’ αυτού θ’ ασκήσουν την Δημόσια εξουσία και θ’ αποφασίσουν για τις τύχες της κοινωνίας του.
Τούτο σημαίνει καλλιέργεια Δημόσιας και συλλογικής συνειδήσεις που μεταξύ άλλων στα Δημόσια Πανεπιστημιακά Ιδρύματα αποκτάται. Εκεί , στον χώρο των κοινών συναντήσεων και των συλλογικών εμπειριών , εκεί , στον χώρο της άμβλυνσης των οικονομικών και κοινωνικών διακρίσεων , εκεί στον χώρο που οι νέοι αισθάνονται απλώς νέοι ,ανησυχεί και αγωνιστικοί, εκεί που πρέπει να καλλιεργείται το αίσθημα της κοινής ευθύνης και τύχης και επιχειρείται να ξεπερασθεί η ιδιοτέλεια, ο άκρατος ατομικισμός , ο άγριος ανταγωνισμός ,η πάση θυσία προσωπική επιτυχία η επιδιωκόμενη έστω και δια της φαλκίδευσης της αρετής. Εκεί που υπάρχει πάντα και ασκείται ο δημόσιος κοινωνικός έλεγχος και συχνά φουντώνει η δημόσια κοινωνική κατακραυγή .
Κι αν τα Δημόσια Πανεπιστήμια σήμερα ,στης μέρες αυτές της θεοποίησης των αγορών και της εμπορευματικοποιησης των πάντων .στους καιρούς αυτούς του επιθετικού ανταγωνισμού και της λησμονιάς της ευγενικής άμιλλας ,παρουσιάζονται ή καθηγούνται ότι απέχουν από το να καλλιεργούν το παραπάνω νόημα της Παιδείας και της αρετής , τούτο σε καμία περίπτωση δεν σηματοδοτεί την αντικατάσταση τους , την καταδίκη τους στην υποβάθμιση , την άφεση τους στο δήθεν ιστορικό πεπρωμένο τους , όπως αυτό συλλαμβάνεται από τους «πεφωτισμένους» θιασώτες των εξελίξεων , την παράδοση τους στην ανυποληψία και την έμμεση επίκληση της Ιδιωτικής παρέμβασης προς σωτήρια δήθεν του εκπαιδευτικού συστήματος και την αναβάθμιση του .
Η παιδεία είναι Δημόσιο αγαθό μη επιδεκτικό ατομικής ιδιοποίησης. Τέτοιο θα εξακολούθηση νάνε στην συνείδηση των ανθρώπων ,παρά τις δήθεν επαναστατικές ιδέες του νοεταξικου νεοφιλελευθερισμού που παράδοξες ερμηνείες του κοινού συμφέροντος συστηματικά προβάλλει , διαφημίζει και πριμοδοτεί πιστός στις ατομιστικές και μικροοικονομικού ενδιαφέροντος μονοδρομικες αντιλήψεις του.
Το Δημόσιο Πανεπιστήμιο χρειάζεται άμεσα την στηρίξει της Πολιτείας και της κοινωνίας ολόκληρης. Απλά γιατί είναι θεσμός Ελευθέριας, Δημοκρατίας, Ανθρωπισμού και Αξιοπρέπειας. ¶λλωστε είναι ιδιαιτέρως ακατανόητη η επίκληση του ανταγωνισμού ,αγοραίας μορφής ,στην βελτίωση της Παιδείας και μάλιστα του ανταγωνισμού μεταξύ των Δημόσιων και των Ιδιωτικών Πανεπιστήμιων, έστω και αυτών που βαπτίζονται ως μη-κερδοσκοπικού χαρακτήρα.(τι άραγε συμφέροντα εξυπηρετούν ;).Αν η Παιδεία αποτελεί αιώνες τώρα , από την εποχή του Αριστοτέλη ακόμα, υπέρτατο Δημόσιο αγαθό ,τότε ας προσπαθήσουμε σαν Πολιτείες και Κοινωνίες την ευγενική άμιλλα και την περαιτέρω ποιοτικά αναβαθμισμένη εκπαίδευση στον χώρο των Δημόσιων Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων .
Ας στηρίξουμε την Παιδεία στο σύνολο της κι ας αποφύγουμε τις αναπόφευκτες διακρίσεις μιας απλής εξειδικευμένης εκπαίδευσης δια της δήθεν ανταγωνιστικής ιδιωτικής παροχής επαγγελματικών δικαιωμάτων. Ας αντιμετωπίσουμε συνειδητά την υποχρηματοδοτηση του Δημόσιου Πανεπιστήμιου κι ας προωθήσουμε την ιδέα και την εικόνα ενός Καθηγητή Πανεπιστήμιου που δεν είναι απλώς ένας ειδικός επιστήμονας. Ας επιβραβεύσουμε σαν κοινωνία την εικόνα ενός Καθηγητή που πέραν της εξειδικευμένης γνώσης που κατέχει ,διαθέτει ταυτόχρονα ευρεία μόρφωση και καλλιέργεια ,σοφία ,ευαισθησίες ,αρετή ,ακαδημαϊκοί ελευθέρια και τόλμη, αλλά και που είναι παράδειγμα αξιοπρέπειας ελευθέρου φρονήματος και ολοκληρωμένης προσωπικότητας . «Ας επιχειρήσουμε να απεγκλωβιστούμε από το ειδικό ,προκείμενου να συλλάβουμε επιτέλους το γενικό ,ν’ αποκτήσουμε κοσμοθεωρηση αναγκαίας και επιβεβλημένης σ’ ένα κόσμο αβέβαιο και επικίνδυνο που χρειάζεται να διαθέτει εναλλακτικές λύσεις , αλλά και που πρόσφορος θα είναι πάντοτε στο να δεχθεί την Επικούρεια Παρέκκλιση που αλλάζει την Ιστορία.