Α Ανταρκτική, Αρκτική: περιοχές του πλανήτη μας στις οποίες αναμένεται μελλοντικά, σύμφωνα με τα μοντέλα κλιματικών αλλαγών, η μεγαλύτερη αύξηση της μέσης τιμής θερμοκρασίας.

Ανανεώσιμες: ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Είναι οι φυσικές πηγές ενέργειας, που υπάρχουν στο φυσικό περιβάλλον, που δεν εξαντλούνται και που με τις κατάλληλες εγκαταστάσεις δύνανται να μετατραπούν σε ηλεκτρική ή θερμική ενέργεια, όπως είναι ο ήλιος, ο άνεμος, η βιομάζα, η γεωθερμία, οι υδατοπτώσεις, η θαλάσσια κυμάτωση. Στόχος της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι να αυξήσει την ποσόστωση χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας επί του συνόλου της κατανάλωσης ενέργειας.

Αέρια του θερμοκηπίου: τα αέρια τα οποία θεωρούνται ότι δημιουργούν με τις αυξημένες συγκεντρώσεις τους στην ατμόσφαιρα το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Τα βασικότερα εξ αυτών είναι το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο.

Ακραία καιρικά φαινόμενα: καιρικά φαινόμενα όπως η βροχόπτωση, ο καύσωνας, ο παγετός ή ο άνεμος που εμφανίζονται με ένταση μεγαλύτερη από τη συνηθισμένη για μια περιοχή.

Αειφορία ή αειφόρος ανάπτυξη: είναι διαδικασία με την οποία ικανοποιούνται οι ανάγκες του παρόντος, χωρίς να υπονομεύονται οι απαιτήσεις των μελλοντικών γενεών.

Β Βιώσιμη ανάπτυξη: η ανάπτυξη που βασίζεται στην ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων.

Βιόσφαιρα: είναι η νοητή σφαίρα η οποία περιβάλλει τον πλανήτη μας και στην οποία υπάρχει ζωή. Η βιόσφαιρα περιλαμβάνει την επιφάνεια της Γης, το έδαφος, τη θάλασσα και την ατμόσφαιρα.

Γ Γεωθερμία ή γεωθερμική ενέργεια: είναι η θερμική ενέργεια η οποία προέρχεται από τις διεργασίες στο εσωτερικό της Γης και συνήθως από μεγάλο βάθος. Ορισμένες χώρες, όπως η Νέα Ζηλανδία, έχουν δυνατότητα ενεργειακής αυτάρκειας μόνο από τη γεωθερμία. Στην Ελλάδα υπάρχουν γεωθερμικά πεδία σε περιοχές ηφαιστειακής δραστηριότητας, όπως π.χ. η Νίσυρος.

Δ Διακυβερνητική επιτροπή για την αλλαγή του κλίματος (Intergovernmental Panel on Climate Change - IPCC): ιδρύθηκε το 1988 από τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (World Meteorological Organization - WMO) και το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος (United Nations Environment Programme - UNEP) του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Ο σκοπός της επιτροπής είναι η αξιολόγηση της επιστημονικής γνωστικής βάσης και των ερευνών που διεξάγονται για τη μελέτη των κλιματικών αλλαγών.

Δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα: είναι η τεχνολογία που αποσκοπεί στη μείωση των εκπομπών ορυκτών καυσίμων, με τη δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπεται από μονάδες εκπομπής ρύπων, και στην υπόγεια αποθήκευσή του.

Ε Ερημοποίηση: η σταδιακή υποβάθμιση από ανθρωπογενείς ή φυσικές αιτίες της καλλιεργήσιμης γης σε ξηρές, ημίξηρες και ύφυγρες περιοχές, με την αντίστοιχη απώλεια των καλλιεργειών.

Ζ Ζώνες κλιματικές: ζώνες παράλληλα του Ισημερινού που χωρίζουν τον πλανήτη ανάλογα με το κλίμα που επικρατεί σε τροπικές, εύκρατες και πολικές περιοχές.

Η Ηλιακή ενέργεια: είναι η ενέργεια η οποία προέρχεται από την ακτινοβολία του ήλιου και θεωρείται ο κύριος ρυθμιστής του κλίματος. Η ηλιακή με την αιολική ενέργεια θεωρούνται οι πιο διαδεδομένες μορφές ανανεώσιμων πηγών στον πλανήτη και ως εκ τούτου αναπτύσσεται ραγδαία η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών και ανεμογεννητριών για την εκμετάλλευσή τους.

Θ Θερμοκήπιο ή φαινόμενο του θερμοκηπίου: θεωρείται το φαινόμενο της παγίδευσης ενός μέρους της ηλιακής ακτινοβολίας στην επιφάνεια του πλανήτη λόγω της ύπαρξης ενός στρώματος αερίων που εμποδίζουν τη διάχυση της θερμότητας προς την ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα τη σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου τροφοδοτείται από την αύξηση συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.

Ι Ιστορικά κλιματικά στοιχεία: ονομάζονται οι διάφορες, άμεσες ή έμμεσες, γραπτές αναφορές από πολλούς συγγραφείς σε κλιματικά στοιχεία παρελθόντος. Οι αναφορές αυτές σε περιόδους παγετού ή υψηλών θερμοκρασιών μέσω των διαφόρων ιστορικών κειμένων είναι οι πιο αξιόλογες εκτιμήσεις για τους κλιματολόγους σχετικά με τη μεταβολή του κλίματος τα τελευταία 2.000 χρόνια...

Κ Κιότο: πόλη της Ιαπωνίας στην οποία υπεγράφη το 1992 από διάφορες χώρες το Πρωτόκολλο βάσει του οποίου ρυθμίζεται η εκπομπή των αερίων του θερμοκηπίου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, αν και εκπέμπουν τα μεγαλύτερα ποσοστά των αερίων του θερμοκηπίου, δεν έχουν υπογράψει το κείμενο.

Κλίμα: η καταγραφή του καιρού σε μια συγκεκριμένη περιοχή τουλάχιστον για μια δεκαετία.

Καιρός: η καταγραφή της φυσικής κατάστασης της ατμόσφαιρας για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Κλιματικά μοντέλα: αριθμητικά μοντέλα που προσπαθούν να προσομοιάσουν τις φυσικές διεργασίες στην ατμόσφαιρα μέσα από μαθηματικούς τύπους. Βασίζονται στο ενεργειακό ισοζύγιο μεταξύ ωκεανών και ατμόσφαιρας και έχουν τη δυνατότητα με διάφορα σενάρια να αποτυπώσουν την κατάσταση του κλίματος μετά από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα που φτάνει και τα 100 χρόνια.

Κλιματική αλλαγή: κλιματική αλλαγή ονομάζεται η διεργασία της σταδιακής αλλαγής του κλίματος είτε από ανθρωπογενή είτε από φυσικά αίτια. Ως ανθρωπογενή αίτια χαρακτηρίζουμε την επέμβαση του ανθρώπου στη σύσταση της ατμόσφαιρας, κυρίως με τις βιομηχανικές εκπομπές, και ως εκ τούτου τη δημιουργία του φαινομένου του θερμοκηπίου και της σταδιακής ανόδου της θερμοκρασίας κ.λπ.

Λ Λειψυδρία: η έλλειψη νερού αφενός λόγω υπερκατανάλωσης και υπεράντλησης, αφετέρου λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών και έλλειψης βροχοπτώσεων. Τα διάφορα σενάρια της σταδιακής θέρμανσης του πλανήτη προβλέπουν λειψυδρία και ερημοποίηση μεγάλων περιοχών, κυρίως στη Νότια Ευρώπη και ιδιαίτερα σε μεσογειακές χώρες.

Μ Μάουνα Λόα: αστεροσκοπείο της Χαβάης σε μεγάλο υψόμετρο, που τα τελευταία χρόνια μετράει συστηματικά τις συγκεντρώσεις του διοξειδίου του άνθρακα, με σκοπό τη μελέτη συσχέτισης των κλιματικών αλλαγών με τις συγκεντρώσεις αυτού του αερίου.

Ν (Ελ) Νίνιο, (Λα) Νίνια: θερμά ωκεάνια ρεύματα του Ειρηνικού που κινούνται από την περιοχή της Ινδονησίας προς την περιοχή της Αμερικής και εμφανίζονται στην περιοχή των δυτικών ακτών της Νότιας Αμερικής κατά την περίοδο των Χριστουγέννων και με μια περιοδικότητα 3 έως 6 ετών. Συνήθως συνοδεύονται από έντονα καιρικά φαινόμενα, τα οποία επιφέρουν μεγάλες καταστροφές με βροχοπτώσεις και πλημμύρες στην παράκτια περιοχή της δυτική Νότιας Αμερικής. Η εμφάνιση αυτών των ρευμάτων παίζει σημαντικό ρόλο στη βιοποικιλότητα των θαλασσών και στο κλίμα της ευρύτερης περιοχής, ενώ επιδρά άμεσα και στο παγκόσμιο κλίμα. Η Λα Νίνια είναι το ίδιο φαινόμενο με το Ελ Νίνιο, με πιο αραιά εμφάνιση και πορεία εμφάνισης αντίθετη του Ελ Νίνιο.

Ξ Ξηρασία: το αποτέλεσμα της έλλειψης αποθεμάτων επιφανειακού και υπόγειου νερού λόγω αραιών βροχοπτώσεων για μεγάλο χρονικό διάστημα, με τη σύγχρονη εξάντληση του υδροφόρου ορίζοντα σε μια συγκεκριμένη περιοχή, συνήθως λόγω, υπεράντλησης για τις αγροτικές καλλιέργειες όπως το βαμβάκι.

Ο Οζον: αέριο που απαντάται στα χαμηλά και υψηλά στρώματα της ατμόσφαιρας. Το όζον των χαμηλών ατμοσφαιρικών στρωμάτων είναι υπεύθυνο για τη ρύπανση αστικών και ημιαστικών περιοχών, ενώ αντιθέτως το όζον των υψηλών ατμοσφαιρικών στρωμάτων είναι ο βασικός παράγων φιλτραρίσματος και προστασίας από την υπεριώδη ακτινοβολία, που θεωρείται υπεύθυνη για τους καρκίνους του δέρματος.

Ορυκτά καύσιμα: καύσιμα υλικά όπως πετρέλαιο, κάρβουνο, που προέρχονται από το υπέδαφος.

Π Ποικιλότητα: ο αριθμός των ειδών ή συστατικών ενός οικοσυστήματος. Η κλιματική αλλαγή επιφέρει αλλαγές στην ποικιλότητα λόγω της εξαφάνισης πολλών ειδών του ζωικού και φυτικού βασιλείου.

Ρ Ρύποι: ατμοσφαιρικοί ρύποι θεωρούνται οι χημικές ενώσεις που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα και ανάλογα με τις συγκεντρώσεις τους μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα υγείας σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού, όπως και καταστροφή του περιβάλλοντος και οικοσυστημάτων.

Σ Σενάρια κλιματικών μοντέλων ή κλιματικών αλλαγών: οι διάφορες παραδοχές που κάνουμε σχετικά με τις μελλοντικές τάσεις φυσικών, οικονομικών και κοινωνικών μεγεθών, με σκοπό να χρησιμοποιηθούν ως παράμετροι στην εφαρμογή των κλιματικών μοντέλων για να προβλέψουμε την πορεία του κλίματος.

Στρατόσφαιρα: θεωρείται το υψηλότερο στρώμα της ατμόσφαιρας, που βρίσκεται σε μια απόσταση κοντά στα 10 με 17 χιλιόμετρα, ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος και μήκος.

Τ Τροπόσφαιρα: θεωρείται το κατώτατο στρώμα της ατμόσφαιρας πάνω από την επιφάνεια του πλανήτη, μέσα στο οποίο λαμβάνουν χώρα όλα τα μετεωρολογικά φαινόμενα.

Τροπικά δάση: δασικές εκτάσεις στον Αμαζόνιο και την Κεντρική Αφρική που η πιθανή καταστροφή τους από ανθρωπογενείς παρεμβάσεις μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στην οικολογική ισορροπία του πλανήτη μας.

Υ Υποσαχάρια Αφρική: περιοχή της Αφρικής που σύμφωνα με τ' αποτελέσματα των κλιματικών μοντέλων θ' αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα από τη σταδιακή άνοδο της θερμοκρασίας, κυρίως λόγω των επιπτώσεων του μεταβαλλόμενου κλίματος στον κύκλο νερού. Η Ε.Ε. προσπαθεί μέσω χρηματοδοτικών προγραμμάτων να βοηθήσει τις υποσαχάριες χώρες ν' αντιμετωπίσουν τα προβλήματα.

Υποθαλάσσιο ρεύμα του κόλπου: θεωρείται το τμήμα του ρεύματος που λόγω αλατότητας και θερμοκρασίας βυθίζεται στον ωκεανό στον βόρειο Ατλαντικό, διατηρώντας ένα κλειστό κυκλοφοριακό σύστημα. Η διακοπή της κυκλοφορίας του ρεύματος λόγω της αλλαγής της αλατότητας του ωκεανού από την τήξη των πάγων θα επιφέρει δραματικές αλλαγές στο κλίμα σε πολλές περιοχές του πλανήτη, ειδικά στο βόρειο ημισφαίριο σε περιοχές της Ευρώπης που βρέχονται από τον βόρειο Ατλαντικό.

Φ Φυσικοί πόροι: θεωρούνται τα συστατικά του περιβάλλοντος που μπορεί να χρησιμοποιηθούν ορθολογικά από τον άνθρωπο στην προσπάθεια βιώσιμης ανάπτυξης. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων οδηγεί στην εξάντλησή τους με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το περιβάλλον και την κοινωνία.

Χ Χρηματιστήριο ρύπων: η προσπάθεια εμπορίας των ρύπων σε χρηματιστηριακή μορφή στο εγχείρημα περιορισμού των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Εγκαταστάσεις που ρυπαίνουν πάνω από τα θεσμοθετημένα όρια της συνθήκης του Κιότο αναγκάζονται να αγοράζουν δικαιώματα ή χρηματιστηριακές μονάδες εκπομπών προκειμένου να συνεχίσουν τη λειτουργία τους. Μονάδες με μικρές εκπομπές κάτω από τα συμφωνηθέντα όρια έχουν τη δυνατότητα διάθεσης στο χρηματιστήριο αυτού του υπολοίπου, σε τιμές που διαμορφώνονται στη σχετική αγορά.

Ψ Ψύξη: η σημαντική πτώση της θερμοκρασίας. Σύμφωνα με τα δεδομένα από παρατηρήσεις και αναλύσεις στοιχείων, όπως ατμοσφαιρικά αέρια που παγιδεύτηκαν στους πάγους της Ανταρκτικής τις περασμένες χιλιετίες, ο πλανήτης μας πέρασε περιόδους κατά τις οποίες η μέση τιμή της θερμοκρασίας είχε σημαντικές αποκλίσεις με μεγάλες περιόδους παγετώνων.

Ω Ωκεανός: θεωρείται λόγω της τεράστιας θερμοχωρητικότητας ο βασικός παράγοντας αλλαγής του κλίματος. Εν αντιθέσει προς την ατμόσφαιρα, που η κατάστασή της μπορεί να μεταβληθεί σχετικά γρήγορα, οι ωκεανοί έχουν ένα έργο μεταβολισμού καθιστώντας αυτό το σύστημα ένα είδος θερμοφόρας για τη Γη και διατηρώντας τις θερμοκρασιακές αλλαγές σε λογικά επίπεδα. Εκτός τούτου, η δυνατότητα αποθήκευσης και ανταλλαγής με την ατμόσφαιρα τεράστιων ποσών διοξειδίου του άνθρακα δίνουν στους ωκεανούς το βασικό ρυθμιστικό ρόλο στην κλιματική αλλαγή.

Από τον Μιχάλη Πετράκη, διευθυντή Ερευνών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (τομέας περιβάλλον).

enet.gr