ΤΑ ΜΕΤΡΑ λιτότητας που έχουν πλέον υιοθετήσει όλες οι κυβερνήσεις της Ευρώπης, ακόμα και η Βρετανία που δεν αντιμετώπιζε κανένα πρόβλημα δανεισμού, υποδηλώνουν ξεκάθαρα ότι είμαστε αντιμέτωποι πολύ περισσότερο με την επιβολή μιας ιδεολογίας παρά με μια οικονομική πολιτική για την αντιμετώπιση της μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης που έχει πλήξει τις ανεπτυγμένες οικονομίες από τη δεκαετία του '30.

Αυτό υποστηρίζει ο διεθνούς εμβέλειας κεϊνσιανιστής οικονομολόγος George Irvin, ο οποίος προβλέπει παγίωση της στασιμότητας, εμβάθυνση της ύφεσης και αυξανόμενη ανεργία. Οσο για την Ελλάδα, θεωρεί αναπόφευκτη την αναδιάρθρωση του χρέους και επιρρίπτει ευθύνες για την όλη κατάσταση στις πολιτικές της Ε.Ε. και της ΕΚΤ.

Τα μέτρα λιτότητας έχουν μετατραπεί σε μια νέα «οικονομική ορθοδοξία» στην Ευρώπη. Παρά ταύτα, ενδιαφέρον έχουν και οι πρόσφατοι ισχυρισμοί ευρωπαίων αξιωματούχων, όπως του προέδρου της ΕΚΤ Ζ.-Κ. Τρισέ, που προσπαθούν να μας πείσουν ότι τα μέτρα λιτότητας δεν θα προκαλέσουν στασιμότητα. Μήπως κάνουμε όλοι μας λάθος στο να υποθέτουμε ότι διανύουμε περίοδο σοβαρής οικονομικής κρίσης;

Είναι το ποτήρι μισοάδειο ή μισογεμάτο; Τον Σεπτέμβριο η ΕΚΤ αναβάθμισε τις προβλέψεις της για τους ρυθμούς ανάπτυξης στην ευρωζώνη για το 2010 κατά 0,2 μονάδες, δηλαδή από το 1,2% στο 1,4%. Ειλικρινά, ακόμα και αν η ανάπτυξη αγγίξει το 1,4%, αυτό δεν αποτελεί δυναμική ανάπτυξη - είναι μάλλον κοντύτερα στη στασιμότητα. Αυτός ο ρυθμός «ανάπτυξης» δεν θα δημιουργήσει πολλές θέσεις εργασίας, ενώ πρέπει να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας ότι η επίσημη ανεργία στην ευρωζώνη είναι πάνω από 10%. Τα επιτόκια της ΕΚΤ έχουν παραμείνει στα ακραία χαμηλά επίπεδα του 1% για 18 μήνες και τα περιθώρια για περαιτέρω νομισματική χαλάρωση είναι πλέον ανύπαρκτα. Στο ενδιάμεσο, τα κράτη- μέλη της ευρωζώνης καλούνται να ασκήσουν σφικτή δημοσιονομική πολιτική. Η μόνη χώρα που έχει ανακάμψει αρκετά δυναμικά είναι η Γερμανία, αλλά οι προβλέψεις τους για 3% ανάπτυξη το 2010 εξαρτώνται σχεδόν ολοκληρωτικά από τις εξαγωγές. Αλλού οι οικονομίες είναι πολύ αδύναμες και μερικές (Ελλάδα και Ιρλανδία) έχουν εισέλθει σε βαθιά ύφεση. Ο μέσος όρος ανάπτυξης στην ευρωζώνη (που επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τους δείκτες ανάπτυξης της Γερμανίας) μπορεί να είναι θετικός, αλλά οι προοπτικές για τους περισσότερους απλούς Ευρωπαίους είναι καταθλιπτικές.

Η κυβέρνηση Κάμερον στη Βρετανία έχει ξεδιπλώσει ένα δραματικό πακέτο μέτρων λιτότητας. Ελήφθησαν αυτές οι αποφάσεις από ανησυχίες για το εάν οι επενδυτές συνεχίσουν να διατηρούν βρετανικά χρεόγραφα ή ήταν περισσότερο ζήτημα ιδεολογίας;

Η συμμαχική κυβέρνηση στη Βρετανία ισχυρίστηκε όταν ήρθε στην εξουσία ότι δραστικά μέτρα λιτότητας ήταν απαραίτητα για να κατευνάσουν τις διεθνείς χρηματαγορές. Αλλά το 80% του κρατικού χρέους είναι εγχώριο και ο μέσος όρος λήξης των χρεογράφων είναι 12 χρόνια. Επιπλέον, οι αγορές δεν έδειχναν κανένα σημάδι «επίθεσης» στη Βρετανία και, μάλιστα, τα επιτόκια ομολόγων και τα ασφάλιστρα ήταν σε πτώση. Η απόφαση για τα μέτρα λιτότητας καθοδηγείτο από τη συντηρητική ιδεολογία.

Οικονομολόγοι, όπως ο Στίγκλιτζ, φωνάζουν ότι δεν υπάρχει χώρος για μέτρα λιτότητας σε περιόδους οικονομικής ύφεσης. Συνεπώς, τι συμφέροντα εξυπηρετούν αυτά τα μέτρα και ποια τμήματα του πληθυσμού επηρεάζονται περισσότερο;

Ο Τζο Στίγκλιτζ δεν είναι ο μόνος που βλέπει ότι τα σημερινά μέτρα λιτότητας θα έχουν βαρύ τίμημα για τη Βρετανία, ξεκινώντας από τα πιο ευάλωτα στρώματα της κοινωνίας. Αλλά ο Κάμερον, ο Οσμπορν και οι άλλοι δεν ανησυχούν για τον πόνο που θα προκαλέσουν. Η αλήθεια είναι ότι το Συντηρητικό Κόμμα ήθελε από καιρό να ολοκληρώσει την ατζέντα της Θάτσερ για τη «συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας» και τώρα έχουν αρπάξει την ευκαιρία που προσφέρει η οικονομική κρίση ως πρόσχημα για να κάνουν ακριβώς αυτό.

Η Ιρλανδία είναι το αγαπημένο παιδί των γερακιών, όμως η οικονομία της τώρα έχει βουλιάξει και φαίνεται να είναι αγκιστρωμένη σε μια κατάσταση μόνιμης ύφεσης και αποπληθωρισμού. Αυτό δεν αποτελεί παράδειγμα για το τι δεν πρέπει να κάνουμε σχετικά με την αντιμετώπιση της σημερινής κρίσης;

Οι Ιρλανδοί καυχιόντουσαν ότι ήταν οι πρώτοι που υιοθέτησαν μέτρα λιτότητας του προϋπολογισμού και το αποτέλεσμα ήταν ο «κέλτικος τίγρης» να μετατραπεί σε «κέλτικη πάπια». Το 2010, η οικονομία της Ιρλανδίας συρρικνώθηκε κατά 1,2% και η επίσημη ανεργία ανήλθε στο 14%. Η Ιρλανδία είναι μια οικονομία που εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις εξαγωγές. Πριν την κρίση, οι εξαγωγές της αποτελούσαν περίπου το 80% του ΑΕΠ και η πρόσφατη ανάπτυξη έχει βοηθήσει στο να διατηρηθεί η οικονομία εκτός ύφεσης για το τρίτο τετράμηνο του 2010. Η κεντρική τράπεζα της Ιρλανδίας, όμως, θεωρεί πως η ανάπτυξη για το 2010 είναι μόλις 0,2%, ενώ ο υπουργός Οικονομικών Μπράιαν Λένιχαν έχει αναθεωρήσει τα ποσοστά ανάπτυξης από 3% στο 1,75% για το 2011 εξαιτίας της επιβολής πρόσθετων μέτρων λιτότητας. Στην ουσία, το μοντέλο του «κέλτικου τίγρη» ήταν βασισμένο σε μια πλατφόρμα εξαγωγών με χαμηλή φορολογία που εξαρτιόταν σχεδόν ολοκληρωτικά από το ξένο κεφάλαιο. Οταν το ξένο κεφάλαιο στέγνωσε, η οικονομία ήρθε αντιμέτωπη με την ολική κατάρρευση. Αυτό δεν αποτελεί σε καμιά περίπτωση μοντέλο για μίμηση.

Η Πορτογαλία φαίνεται να είναι η επόμενη χώρα στη σειρά για οικονομική κατάρρευση, όμως η κυβέρνησή της έχει εκφράσει την αντίθεσή της να ενταχθεί στον μηχανισμό στήριξης της Ε.Ε. Κάτω από τέτοιες συνθήκες, τι μπορεί να κάνει μια κυβέρνηση;

Να κοιτάξει προς τη μεριά της Κίνας για φτηνά δάνεια ή κάτι αντίστοιχο (και οι Πορτογάλοι φαίνεται να κάνουν ακριβώς αυτό) ή αλλιώς να δηλώσει στάση πληρωμών - που σίγουρα θα οδηγήσει σε μια αναδιάρθρωση του χρέους. Οι πορτογαλικές αρχές, έχοντας γευτεί ύφεση διπλής βουτιάς το 2009, γνωρίζουν πολύ καλά το κοινωνικό κόστος της σφικτής δημοσιονομικής πολιτικής και μειώνουν τα ελλείμματα σταδιακά ελπίζοντας να επιβιώσουν από μήνα σε μήνα. Είναι τυχεροί επειδή οι καθαρές εξαγωγές πήγαν αρκετά καλά το 2010 - αν και η πρόβλεψη για την ανάπτυξη του ΑΕΠ είναι μικρότερη του 1%. Φοβούνται δικαιολογημένα πως ένα πακέτο διάσωσης ελληνικού στυλ θα αποτελέσει μια μορφή θεραπείας που σκοτώνει τον ασθενή.

Με βάση το τελευταίο σχόλιο, εικάζω πως οι εκτιμήσεις σας για την κατάσταση της Ελλάδας δεν αφήνουν και πολλές ελπίδες για ένα καλό τέλος.

Βασικά δεν υπάρχει τρόπος να αποφύγει η Ελλάδα την αναδιάρθρωση του χρέους. Το ελληνικό ΑΕΠ συρρικνώνεται (για το 2010 θα είναι κάπου στο 4%) και εξαιτίας των δραστικών μέτρων λιτότητας που έχει υποχρεωθεί η χώρα να υιοθετήσει, θα συνεχίσει να κατρακυλά προς τα κάτω. Στο ενδιάμεσο, η Ελλάδα πρέπει να αποπληρώσει ένα δάνειο 120 δισ. ευρώ έως το 2013 με επιτόκιο 5% και πρέπει να βρει χρήματα να ξοφλήσει άλλα κρατικά χρέη για την ίδια περίοδο, που μπορεί να ανέρχονται σε 200 δισ. ευρώ και με ακόμα υψηλότερα επιτόκια. Το δάνειο των 120 δισ. ευρώ της ευρωζώνης/ΔΝΤ έχει προτεραιότητα από τα υπόλοιπα δάνεια. Η δομή του συγκεκριμένου δανείου σε συνδυασμό με τα μέτρα λιτότητας που πνίγουν την ανάπτυξη σημαίνει, όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι αγορές, ότι η Ελλάδα δεν θα μπορέσει να καλύψει τα χρέη της. Ο Παπανδρέου είναι σε μια απίθανη κατάσταση. Ακούγεται ειρωνικό αλλά εάν η ΕΚΤ είχε εγγυηθεί ελληνικά «ευρωομόλογα» τον Ιανουάριο του 2010, η κρίση μπορούσε να είχε αποφευχθεί. Ακόμα πιο ειρωνικό όμως είναι το γεγονός ότι δεν είναι οι έλληνες εφοπλιστές και οι άλλοι πολυεκατομμυριούχοι που υποφέρουν, αλλά οι απλοί πολίτες.

WHO is who ?

Ο George Irvin είναι από τους πλέον καταξιωμένους κεϊνσιανιστές οικονομολόγους της μεταπολεμικής περιόδου. Σπούδασε στην Οξφόρδη, στην Οικονομική Σχολή του Λονδίνου και στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Δίδαξε στα πανεπιστήμια του Σάσεξ και του Λονδίνου και διατέλεσε πολλά χρόνια καθηγητής και ερευνητής στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Σπουδών στη Χάγη, ενώ δίδαξε παράλληλα ως επισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ και της Ιταλίας. Εχει δημοσιεύσει δεκάδες επιστημονικές μελέτες και άρθρα για την οικονομία της Ε.Ε., της Βρετανίας και των ΗΠΑ. Τα πιο πρόσφατα βιβλία του είναι «Super Rich: The Rise of Inequality in Britain and the United States» (2008) και «Regaining Europe: An Economic Agenda for the 21st Century» (2007).

www.enet.gr