Το λεξιλόγιο της ελληνικής κρίσης χρέους

Νέοι όροι με μικρές διαφορές, αλλά με μεγάλη σημασία στις διαπραγματεύσεις με την Ευρώπη και στην τσέπη μας

Με το ξέσπασμα της ελληνικής κρίσης εισήλθαν στο καθημερινό μας λεξιλόγιο νέοι όροι. Οσο η κρίση κορυφώνεται στην Ελλάδα και στην Ευρωζώνη, το λεξιλόγιο εμπλουτίζεται με ολοένα πιο τεχνικούς όρους. Ορισμένοι από αυτούς έχουν μικρές νοηματικές διαφορές, δίνοντας λαβή στο «παιχνίδι με τις λέξεις». Ομως, οι λεπτομέρειες είναι αυτές που προκαλούν τις μεγάλες διαφορές, οι οποίες μοιάζουν ορισμένες φορές αγεφύρωτες όταν διαπραγματεύονται οι πολιτικοί και οι τεχνοκράτες για την εξεύρεση λύσης.

Για παράδειγμα, οι όροι haircut, επιμήκυνση ή μετακύλιση του χρέους μοιάζουν διαφορετικοί, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για το ίδιο πράγμα: αναδιάρθρωση χρέους.

Πρόσφατα εισήλθε στο λεξιλόγιο ο όρος selective default που θα μπορούσε να αποδοθεί ως αθέτηση υποχρεώσεων. Ο όρος selective default έχει έννοια ως βαθμός αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας ενός κράτους και τίποτα περισσότερο.

Από αυτές τις νομικές και τεχνικές λεπτομέρειες εξαρτώνται οι επιπτώσεις κάθε κίνησης στις αγορές, τις οικονομίες, τις τράπεζες και τελικά στον κάθε έναν από εμάς. Από αυτούς τους όρους εξαρτάται εάν θα πληρωθούν τα λεγόμενα ασφάλιστρα κινδύνου, αν θα έχουν (και πόσο μεγάλα ή μικρά) προβλήματα οι τράπεζες και αν πρέπει να ληφθούν περισσότερα μέτρα λιτότητας.

Και σε κάθε περίπτωση, επηρεάζουν τις ζωές μας πολύ περισσότερο απ’ ό,τι ενδεχομένως φανταζόμαστε. Γιατί έχουν άμεσο αντίκτυπο στην καθημερινότητά μας. Αυτός ο αντίκτυπος σιγά σιγά θα διευρύνεται λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών και παρά το γεγονός ότι την Πέμπτη η έκτακτη σύνοδος κορυφής αποφάσισε ένα δεύτερο -εξίσου γενναίο με το πρώτο- πακέτο οικονομικής βοήθειας.

Η «Κ» παρουσιάζει σήμερα τους «ανανεωμένους» βασικούς όρους της κρίσης, με μικρές διαφορές αλλά με μεγάλη σημασία για την τσέπη μας. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό; Οτι σε σχέση με την τελευταία φορά, το περιεχόμενο των όρων έχει ανανεωθεί σημαντικά. Δείγμα κι αυτό της εξελισσόμενης κρίσης, που μας ταλαιπωρεί και θα συνεχίσει να μας ταλαιπωρεί για αρκετό καιρό ακόμα.

Αναδιάρθρωση

Κάθε μεταβολή που επηρεάζει τους όρους δανεισμού λέγεται αναδιάρθρωση. Οι βασικοί όροι ενός δανείου είναι το επιτόκιο, η διάρκεια και το ποσό. Φυσικά, οι επιπτώσεις είναι διαφορετικές ανάλογα με το ποιον όρο «αλλάζει» η αναδιάρθρωση. Επίσης, διαφορετικές είναι οι επιπτώσεις αν αλλάξουν όλοι οι όροι ταυτόχρονα. Για παράδειγμα, η επιμήκυνση, δηλαδή η αύξηση της διάρκειας, μειώνει τη δόση (τοκοχρεολύσιο), αλλά αυξάνει το συνολικό χρέος.

l Haircut. Μειώνεται η αξία του ομολόγου. Δηλαδή μειώνεται το χρέος.

l Rollover. Η μετακύλιση του χρέους σημαίνει ότι ένα δάνειο ή ένα ομόλογο που λήγει ανανεώνεται με ένα νέο, συνήθως μεγαλύτερης διάρκειας και ίσως διαφορετικού επιτοκίου. Το rollover ή αλλιώς μετακύλιση είναι μία τακτική αναδιάρθρωσης στην οποία αλλάζουν οι όροι δανεισμού με νέο δανεισμό.

Ανακεφαλαιοποίηση

Ο όρος αναφέρεται κυρίως στις τράπεζες και στον τρόπο για ενίσχυση της κεφαλαιακής τους επάρκειας. Η ανακεφαλαιοποίηση (re-capitalization) γίνεται κυρίως μέσω αύξησης μετοχικού κεφαλαίου. Δηλαδή, το κράτος ή κάποιος άλλος μηχανισμός γίνεται μέτοχος της τράπεζας, αγοράζοντας μετοχές με ταυτόχρονη αύξηση κεφαλαίου. Για τη στήριξη των ελληνικών τραπεζών σε περίπτωση προβλήματος υπάρχουν διαθέσιμα 10 δισ. ευρώ του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, ενώ έχουν προβλεφθεί από την τρόικα και το σχέδιο της Συνόδου Κορυφής επιπλέον 20 δισ. ευρώ. Οταν περάσει μία τράπεζα στο Ταμείο, οι καταθέτες δεν κινδυνεύουν, ενώ οι σημερινοί μέτοχοι χάνουν την πλειοψηφία.

ELA. To Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας είναι κάτι τελείως διαφορετικό από τη ρευστότητα έκτακτης ανάγκης (Emergency Liquidity Assistance ή ELA) που παρέχεται για βραχύ διάστημα από την Τράπεζα της Ελλάδος σε εξαιρετικά δύσκολες καταστάσεις που μπορεί να αντιμετωπίσει κάποιο τραπεζικό σύστημα.

Βαθμολογία

Οι οίκοι αξιολόγησης μετρούν την πιστοληπτική ικανότητα του δανειολήπτη ή του εκδότη ομολόγων. Εκδότης ομολόγων μπορεί να είναι κράτος, δήμος, επιχείρηση, τράπεζα κ. λπ. Οσο πιο φερέγγυος είναι ο δανειολήπτης τόσο πιο υψηλή είναι η βαθμολογία. Η κλίμακα αξιολόγησης ξεκινά από το Α (άριστα) και καταλήγει στο C ή στο D (χρεοκοπία). Υπάρχουν ενδιάσοι βαθμοί που απεικονίζονται με γράμματα της αλφαβήτου, με αριθμούς και με σύμβολα. Για παράδειγμα, ένα σκαλί χαμηλότερα του Β είναι το Β-. Τα βασικά κριτήρια αξιολόγησης είναι: ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης, κατά κεφαλήν ΑΕΠ, δημόσιο χρέος, δημοσιονομικό έλλειμμα, ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, ιστορικό χρεοκοπίας, κυβερνητική αποτελεσματικότητα και πολιτική σταθερότητα.

l Notch. Είναι το «σκαλί» μεταξύ των βαθμών. Για παράδειγμα η υποβάθμιση από Β+ σε Β είναι κατά 1 notch.

EFSF & ESM

O EFSF (European Financial Stability Facility) είναι ο σημερινός προσωρινός Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Σκοπός του είναι να παρεμβαίνει και να στηρίζει τα κράτη-μέλη της Ε. Ε. που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Για παράδειγμα, θα μπορεί να αγοράζει ομόλογα ή να δίνει εγγυήσεις στην ΕΚΤ. Σήμερα διαθέτει 440 δισ. ευρώ. Η μετεξέλιξη του EFSF θα είναι ο μόνιμος μηχανισμός (ESM) από το 2013 και μετά.

Επαναγορά

Ενα κράτος αγοράζει πίσω τα ομόλογά του. Με τον τρόπο αυτόν μειώνει το χρέος του. Επειδή η κίνηση αυτή απαιτεί χρήματα, ο EFSF μπορεί να δανείζει τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης ώστε να αγοράζουν τα ομόλογά τους.

Ιδιώτες

Η συμμετοχή των ιδιωτών στο πακέτο στήριξης αφορά τους τρόπους με τους οποίους μπορεί ο ιδιωτικός τομέας (τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες, ιδιώτες θεσμικοί επενδυτές) να βοηθήσει στην εξυπηρέτηση του χρέους (μείωση χρέους, μείωση τοκοχρεολυσίων). Η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα σύμφωνα με την ανακοίνωση του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Ινστιτούτου θα γίνει μέσα από την αξιοποίηση τεσσάρων εργαλείων, που είναι:

- Η ανταλλαγή ομολόγων στην ονομαστική τους αξία με ομόλογα 30ετούς διάρκειας.

- Η παράταση της λήξης ομολόγων στην ονομαστική τους αξία για χρονικό διάστημα 30 ετών.

- Η ανταλλαγή ομολόγων με έκπτωση με άλλα ομόλογα 30ετούς διάρκειας.

- Η ανταλλαγή ομολόγων με έκπτωση με άλλα ομόλογα 15ετούς διάρκειας

Κεφαλαιακή επάρκεια

Η δυνατότητα που έχει μία τράπεζα να καλύπτει τα δάνεια από ενδεχόμενες επισφάλειες, χωρίς να δημιουργείται πρόβλημα στη ρευστότητά της λέγεται κεφαλαιακή επάρκεια. Υπολογίζεται με συγκεκριμένους δείκτες (tier 1 κ. λπ.) και μεθοδολογία για όλες τις τράπεζες.

Λήξεις

Οταν λήγει ένα ομόλογο, το κράτος πρέπει να πληρώσει την αξία του στον ομολογιούχο στο 100%. Για παράδειγμα, στο τρίτο τρίμηνο του 2011 λήγουν ομόλογα - έντοκα και πρέπει να πληρωθούν δάνεια συνολικού ποσού 16,3 δισ. ευρώ.

l Ανάγκες. Αν οι υποχρεώσεις είναι μεγαλύτερες από τα έσοδα, τότε η διαφορά είναι το ποσό που θα πρέπει να δανειστεί το κράτος για να ανταποκριθεί. Αυτός είναι ο δανεισμός ή το δημόσιο χρέος. Η ανάγκη για δανεισμό λέγεται χρηματοδοτική ανάγκη. Αυτή για το τρίτο τρίμηνο του 2011 ανέρχεται σε 20 δισ. ευρώ (περίπου 4,9 δισ. το έλλειμμα και 16,3 δισ. οι λήξεις).

l Ελλειμμα. Το έλλειμμα του προϋπολογισμού περιλαμβάνει όλα τα προβλεπόμενα έσοδα μείον τις αντίστοιχες δαπάνες. Το ταμειακό έλλειμμα είναι τα έσοδα μείον τις δαπάνες, ανεξαρτήτως αν τα έσοδα ή οι δαπάνες προβλέπονταν για το συγκεκριμένο έτος. Για παράδειγμα, τα έσοδα από τα τέλη κυκλοφορίας που εισπράττονται φέτος και αφορούν το επόμενο έτος περιλαμβάνονται στις ταμειακές ανάγκες, όχι όμως στο έλλειμμα.

Μεσοπρόθεσμο

Το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής αποτελεί «ουρά» του Μνημονίου με την τρόκια, υπό την έννοια ότι η κυβέρνηση είχε την υποχρέωση να καταρτίσει ένα συγκεκριμένο σχέδιο μεταρρυθμίσεων και δημοσιονομικής εξυγίανσης με στόχο και χρονοδιάγραμμα για τα έτη 2012 - 2015. Ωστόσο, το Μεσοπρόθεσμο που ψηφίστηκε περιλαμβάνει μέτρα συνολικού ύψους 28 δισ. ευρώ για την περίοδο 2011 - 2015. Στο Μεσοπρόθεσμο, για παράδειγμα, εντάσσονται το πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων, τα νέα φορολογικά μέτρα, το ενιαίο μισθολόγιο, οι αλλαγές στα επικουρικά ασφαλιστικά Ταμεία, η μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας, η τακτοποίηση των αυθαίρετων κτισμάτων κ. λπ.

- Εφαρμοστικός, νομοσχέδια. Για να εφαρμοστεί το Μεσοπρόθεσμο ήταν απαραίτητη η ψήφιση του εφαρμοστικού νόμου, αλλά και η ψήφιση επιπλέον 30 νομοσχεδίων μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου (7 μέχρι τέλος του μήνα), ώστε να εγκριθεί το νέο πακέτο στήριξης της Ελλάδας στα μέσα Σεπτεμβρίου, χωρίς να ανακύψουν προβλήματα κατά τους ελέγχους της τρόικας στα τέλη Ιουλίου και στα τέλη Αυγούστου.

Τράπεζες

Οι τράπεζες (ελληνικές και ξένες) είναι αυτές που κατέχουν σήμερα τα περισσότερα ελληνικά ομόλογα. Οπότε αυτές θα είναι που θα υποστούν τις μεγαλύτερες συνέπειες από την ανταλλαγή ή τη μετακύλιση. Οι συνέπειες στις τράπεζες προκαλούνται με δύο τρόπους: α) όταν ανταλλάσσουν ένα ομόλογο με ένα άλλο με διαφορετική αξία, επιτόκιο και διάρκεια, τότε προσαρμόζεται αντίστοιχα το ενεργητικό τους, δηλαδή η περιουσία τους. Αυτό είναι σημαντικό, διότι για κάθε δάνειο που χορηγούν πρέπει να βάζουν στην άκρη, στην περιουσία τους (πρόβλεψη), αντίστοιχο ποσό. Οταν μειώνεται το ενεργητικό, θα πρέπει να κάνουν μεγαλύτερες προβλέψεις, παίρνοντας χρήματα από τα κέρδη ή κάνοντας αύξηση κεφαλαίου. β) Οταν μία τράπεζα περιμένει να πληρωθεί σήμερα από ένα ομόλογο και τελικά η πληρωμή αναβάλεται για αργότερα (μετακύλιση) ή είναι διαφορετική (ανταλλαγή ομολόγων) τότε μπορεί να προκληθεί πρόβλημα στη ρευστότητά της. Αυτό το ζήτημα είναι επίσης καίριο στον ασφαλιστικό κλάδο.

Χαρτοφυλάκιο

Οι τράπεζες έχουν δύο ειδών χαρτοφυλάκια ομολόγων. Το ένα ονομάζεται «τραπεζικό» ή «επενδυτικό» και το άλλο «εμπορικό». Το δεύτερο είναι αυτό που χρησιμοποιούν για να αγοράζουν και να πουλούν ομόλογα στους πελάτες τους. Η αξία του χαρτοφυλακίου αυτού αποτιμάται κάθε ημέρα στις τρέχουσες αξίες. Επομένως, όταν μειώνεται η αξία των ομολόγων (πτώση τιμών, haircut κ. λπ.), μειώνεται η αξία του χαρτοφυλακίου αυτού. Το «τραπεζικό» χαρτοφυλάκιο είναι αυτό που διατηρεί η τράπεζα ομόλογα για ίδιο λογαριασμό και έχει δικαίωμα να το αποτιμά στην ονομαστική αξία.

Επιπτώσεις από τη συμμετοχή ιδιωτών

Οι κεφαλαιακές απώλειες για το ελληνικό τραπεζικό σύστημα από την εθελοντική συμμετοχή των ιδιωτών στη μετακύλιση και την ανταλλαγή του ελληνικού χρέους θα είναι περιορισμένες. Ενδεχομένως να οδηγήσουν σε ανάγκη για ανακεφαλαιοποίηση της τάξης, το πολύ, των 5-6 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με ανακοίνωση του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Ινστιτούτου, στην εθελοντική συμμετοχή θα πάρουν μέρος από ελληνικής πλευράς οι τράπεζες: Alpha Bank, Εθνική Τράπεζα, Eurobank, Τράπεζα Πειραιώς, Τράπεζα Κύπρου, Ελληνική Τράπεζα. Για την ανακεφαλαιοποίηση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, αν χρειαστεί, θα επιστρατευθεί το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, στο οποίο θα προσφύγουν όσες τράπεζες δεν καταφέρουν να αντλήσουν τα αναγκαία κεφάλαια που θα απαιτηθούν από την αγορά.

Αποκρατικοποιήσεις

Η πώληση και η παραχώρηση αξιοποίησης κρατικής περιουσίας (ακίνητα, ποσοστά επιχειρήσεων, άδειες κ. λπ.) αποτελούν προϋποθέσεις για τις εκταμιεύσεις των δόσεων από την τρόικα, καθώς προβλέπονται στο μεσοπρόθεσμο πλαίσιο. Ομως, υπάρχει και η ουσία της ανάγκης για έσοδα από αποκρατικοποιήσεις προκειμένου να καλυφθούν οι ταμειακές ανάγκες του Δημοσίου. Αυτές υπολογίζονται σε περίπου 30 δισ. ευρώ μέχρι τον Ιούλιο του 2014. Από τις αποκρατικοποιήσεις αναμένονται μέχρι το τέλος του έτους 5 δισ. ευρώ και 50 δισ. ευρώ μέχρι το τέλος του 2015. Για την πραγματοποίηση των αποκρατικοποιήσεων χωρίς καθυστερήσεις και με διαφανή τρόπο συστάθηκε το Ταμείο Αποκρατικοποιήσεων. Το ταμείο θα έχει τη δυνατότητα να παρέχει εγγυήσεις στο Δημόσιο (όχι εμπράγματες) για να δανείζεται από την αγορά ή από την τρόικα. Επίσης, θα μπορεί να αγοράζει ομόλογα του Δημοσίου, αλλά και να εκδίδει ομόλογα που θα τα ανταλλάσσει με εκείνα του κράτους. Ουσιαστικά θα έχει τη δυνατότητα να «διευκολύνει» το Δημόσιο σε ό, τι έχει να κάνει με τη διαχείριση του υπέρογκου χρέους.