του Γιάνη Βαρουφάκη

Η Ισχύς της Προφητείας

Η ομορφιά της αρχαίας μυθολογίας οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στον τρόπο με τον οποίο οι προφητείες αποκτούν εξουσία επί των ανθρώπων. Για παράδειγμα, αν ο Βασιλιάς της Θήβας δεν είχε πιστέψει την προφητεία ότι ο αγέννητος ακόμα γιος του κάποια στιγμή θα τον σκότωνε, ο Οιδίποδας ούτε Οιδίποδας θα λεγόταν ούτε και θα σκότωνε τον πατέρα του πάνω σε έναν καυγά σε μια διασταύρωση, όπου βέβαια δεν τον αναγνώρισε ως πατέρα του εξ αιτίας της... προφητείας. Η προφητεία, την ώρα που γίνεται πιστευτή, αλλάζει τον κόσμο και «γεννά» τα γεγονότα που προφητεύει.

Το ίδιο συμβαίνει, ισχυρίζεται ο Keynes, σε μια οικονομία, ιδίως στον Καιρό της Κρίσης: Αν οι περισσότεροι επιχειρηματίες πιστέψουν ότι τα πράγματα θα γίνουν καλύτερα (η ζήτηση θα προκύψει) τότε τα πράγματα θα βελτιωθούν (καθώς η αισιοδοξία τους θα φέρει τις επενδύσεις που θα αναζωογονήσουν την οικονομική δραστηριότητα) επιβεβαιώνοντας τις αισιόδοξες προβλέψεις τους. Όμως, η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος είναι πως αν οι περισσότεροι επιχειρηματίες πιστέψουν ότι τα πράγματα θα δυσκολέψουν (η ζήτηση θα μειωθεί κι άλλο) τότε η κατάσταση θα χειροτερεύσει (καθώς η απαισιοδοξία τους θα αναβάλει τις επενδύσεις) επιβεβαιώνοντας την απαισιοδοξία τους. Οπότε το ερώτημα τίθεται: Τι μαντάτα θα τους αναπτέρωναν το ηθικό; Μήπως τα νέα ότι οι μισθοί μειώνονται κι άλλο; Ότι η Κεντρική Τράπεζα μειώνει τα επιτόκια; Ότι το κράτος απολύει δημόσιους υπαλλήλους και προβαίνει σε δραστικές περικοπές; Σε καμία των περιπτώσεων, απαντά ο Keynes, κόντρα στις απόψεις των περισσότερων συναδέλφων του της εποχής.

Για τον Keynes, οι περισσότεροι (και εξυπνότεροι) επιχειρηματίες  με το άκουσμα των «νέων» ότι μισθοί, επιτόκια και δημόσιες δαπάνες θα μειωθούν κι άλλο, πανικοβάλλονται. Γνωρίζουν πως σε περίοδο απομόχλευσης το μέγα έλλειμμα είναι αυτό της ζήτησης. Και πως η περαιτέρω μείωση των μισθών, των συντάξεων και των δημόσιων δαπανών θα δημιουργήσουν ακόμα μεγαλύτερο έλλειμμα ζήτησης.

• Θέλουν να πληρώνουν χαμηλότερους μισθούς. Όμως και στο μηδέν να πάνε οι μισθοί δεν θα προβούν σε επενδύσεις και προσλήψεις αν προβλέπουν ότι, λόγω γενικευμένης απομόχλευσης, η ζήτηση θα χειροτερεύσει λόγω μείωσης των μισθών.
• Θέλουν χαμηλότερα επιτόκια από την Κεντρική Τράπεζα, αλλά όταν ακούν ότι η Κεντρική Τράπεζα θα τα μειώσει (ακόμα και στο μηδέν να τα πάει), πανικοβάλλονται ακόμα περισσότερο, σκεπτόμενοι σκέψεις όπως: «Για να τα μειώνουν κι άλλο, φαντάσου πόσο χάλια είναι τα πράγματα.»
• Θέλουν διαρθρωτικές αλλαγές, που να τους λύνουν τα χέρια, όμως καμία διαρθρωτική αλλαγή δεν είναι ικανή να τους πείσει να επενδύσουν όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με το Μέγα (και όλο διογκούμενο) Έλλειμμα Ζήτησης.

Περιληπτικά, ο Keynes θεωρεί πως, σε περίοδο Κρίσης, ο συνδυασμός λιτότητας (μείωση δημόσιων δαπανών, μείωσης μισθών και μείωσης επιτοκίων) όχι μόνο δεν βοηθά να μειωθούν τα ελλείμματα και να ξεπεραστεί η Κρίση αλλά συνωμοτούν στο να βαθύνει, να ενισχυθεί, να βυθίσει τα δόντια της ακόμα πιο βαθιά στο φθίνον ψαχνό της κοινωνικής οικονομίας. Το μόνο που μπορεί και πρέπει να γίνει για να ανακοπεί η Κρίση είναι η αύξηση των δημόσιων επενδύσεων. Μα, θα μου πείτε (σωστά), η Ελλάδα, ως μέλος της ευρωζώνης, δεν έχει δυνατότητες να κάνει κάτι τέτοιο, να ασκήσει Κεϋνσιανή πολιτική. Σωστά. Σε αυτή την περίπτωση έχει υποχρέωση, θα τόνιζε ο Keynes, να μην συναινέσει στην Μνημονιακή πολιτική χρησιμοποιώντας ως διαπραγματευτικό χαρτί είτε την αποχώρηση από το κοινό νόμισμα (όπως προτείνει ο Κεϋνσιανός Paul Krugman) είτε την μονομερή πτώχευση εντός του ευρώ (όπως έχουμε προκρίνει από κοινού με τον Joseph Stiglitz και τον Wolfgang Munchau των Financial Times). Το ένα πράγμα που ο Κεϋνσιανός δεν μπορεί να περιμένει είναι αυτό που λένε ότι περιμένουν οι αυτο-αποκαλούμενοι Κεϋνσιανοί που παρεπιδημούν στο ΠΑΣΟΚ και στην ΝΔ: ότι, εν μέσω Κρίσης, η μείωση μισθών, συντάξεων και δημοσίων δαπανών θα έχει θετικά αποτελέσματα ως προς τα ελλείμματα και το χρέος.

Ο Keynes και οι εγχώριοι Κεϋνσιανοί για την σημερινή Ελλάδα

Στο προηγούμενο άρθρο μου για τους «δεσμευμένους ελευθεριάζοντες» και τον Hayek, δεν σχολίασα καθόλου το κατά πόσον ο Hayek είχε δίκιο σε αυτά που έλεγε για την Κρίση του 1929. Απλά σκιαγράφησα εκείνα που νομίζω ότι θα έλεγε για την δική μας Κρίση, και τα Μνημόνια, και τα συνέκρινα με τις θέσεις των υποτιθέμενων εγχώριων οπαδών του. Έτσι κι εδώ. Δεν ασχολούμαι με το κατά πόσο είχε δίκιο ο Keynes σε αυτά που έλεγε για την Κρίση του 1929. Απλά, αναφέρομαι σε αυτά που θα ήθελε να μας πει για την δική μας Κρίση και τα αντιπαραθέτω σε εκείνα που μας λένε οι περισσότεροι των αυτοπαρουσιαζόμενων ως οπαδοί του. Βέβαια, πρέπει να πω ότι, όπως και οι οπαδοί όλων των μεγάλων στοχαστών, έτσι και οι Κεϋνσιανοί είναι διασπασμένοι σε πολλές ομάδες. Επιτρέψτε μου λοιπόν να αναφερθώ στην πλειοψηφία τους που βρίσκονται ενταγμένοι στα δύο μεγάλα κόμματα και που, αν τους ρωτήσεις, θα σου απαντήσουν ότι, ναι, είναι Κεϋνσιανοί. (*)

Ποια είναι η βασική τοποθέτηση αυτών των Κεϋνσιανών για τα τεκταινόμενα στην χώρα μας; Θεωρούν ότι η σημερινή πολιτική της κυβέρνησης Παπαδήμου είναι μονόδρομος. Προσυπέγραψαν μια νέα δανειακή συμφωνία, και ένα νέο «σταθεροποιητικό πρόγραμμα», που θεμελιώνονται σε μια απλή παραδοχή: Η έξοδος από την Κρίση θα έρθει μέσα από τον συνδυασμό (α) νέων μειώσεων μισθών και  συντάξεων, (β) νέων μειώσεων δημοσίων δαπανών, και (γ) διαρθρωτικών αλλαγών. Όπως φαίνεται από τα πιο πάνω, η παραδοχή αυτή έρχεται σε απόλυτη, συντριπτική σύγκρουση με την βασικότερη των ιδεών του Keynes. Θα μου πείτε: Και τι έγινε; Σωστά. Μπορεί κάλλιστα οι διαμορφωτές της οικονομικής πολιτικής του ΠΑΣΟΚ (υπάρχουν άραγε;) και της Νέας Δημοκρατίας να απαντήσουν ότι, πράγματι, αποφάσισαν πως ο Keynes είτε είχε πάντα άδικο είτε ότι δεν ισχύει η σκέψη του σήμερα. Θεμιτό. Σε αυτή την περίπτωση όμως, πρέπει να απαιτήσουμε από αυτούς δυο πράγματα:

• Πρώτον, να βρουν το κουράγιο να αντιπαραθέσουν στον Keynes (και στον Hayek που απέρριπταν όταν έλεγαν ότι είναι Κεϋνσιανοί) την δική τους, καινοτόμο μακροοικονομική θεωρία, καταδεικνύοντας την εκλογίκευση που αυτή η νέα θεωρία τους προσφέρει στις Μνημονιακές πολιτικές που ακολουθούν με τόσο ενθουσιασμό και αυτοπεποίθηση.
• Δεύτερον, να σταματήσουν να προσποιούνται ότι οι Μνημονιακές πολιτικές στην Ευρώπη ολόκληρη μπορούν να ειδωθούν ως μια μορφή σύγχρονου Κεϋνσιανισμού (επειδή βασίζονται σε μεγάλες κρατικές παρεμβάσεις στην οικονομία της ευρωζώνης). Αν θέλουν άλλοθι για κινήσεις που μόνο στόχο έχουν την εξασφάλιση της Πτωχοτραπεζοκρατίας, ας δημιουργήσουν την δική τους οικονομική θεώρηση, αντί να κρύβονται πίσω από ένα κακέκτυπο όσων έλεγε ο Keynes.

Πολλοί μου λένε ότι κουράστηκαν με την θεωρητικολογία. Ότι τώρα προέχει η πράξη. Συμφωνώ. Όμως, ξέρετε, οι αντιφάσεις στις οποίες πέφτουν οι πολιτικοί μας ως προς την δική τους, υποτιθέμενη, ιδεολογία έχει πολλά να μας διδάξει για τα κίνητρα και την πολιτεία τους. Στον βαθμό που πρέπει να τους κρίνουμε, ιδίως τώρα που πλησιάζουν εκλογές, έχει πρακτική αξία το θεωρητικό τους ξεμπρόστιασμα. Έχοντας λοιπόν αναφερθεί εκτενώς στους «Δεσμευμένους Ελευθεριάζοντες» και στους «Συνθηκολογημένους Κεϋνσιανούς», ήρθε η στιγμή να στραφούμε (βλ. επόμενο άρθρο), στους «Συντηρητικούς Μαρξιστές»...

(*) Όλοι οι προηγούμενοι υπουργοί οικονομικών, με εξαίρεση τον κ. Μάνο, έχουν επιρρεαστεί από τον Keynes ή και δηλώνουν Κεϋνσιανοί. Ιδίως το ΠΑΣΟΚ, είναι αδύνατον να αρθρώσει πολιτικο-οικονομικό λόγο ξανά χωρίς να βασιστεί στα λεγόμενα του Άγγλου οικονομολόγου. Εκτός κι αν κ. Βενιζέλος κατορθώσει να ιδρύσει δική του σχολή οικονομικής σκέψης...

*Το βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη "Κρίσης Λεξιλόγιο" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ποταμός.  

http://www.protagon.gr