Διαγραφή χρεών: πως θα επιβληθεί εκ των πραγμάτων

Ατσαλάκης Γιώργος

Οικονομολόγος, Διδάσκων Πολυτεχνείου Κρήτης.

Η υπερχρέωση των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων και η αδυναμία τους να αποπληρώσουν τα δάνεια τους, δημιούργησε  την χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008 η οποία οδήγησε σε μείωση της ανάπτυξης αρχικά και στη συνέχεια ακολούθησε η ύφεση.

Πολλές κυβερνήσεις για την αποτροπή της ύφεσης έλαβαν μέτρα (χρηματοδότηση τραπεζών κλπ) ώστε να εξέλθουν το γρηγορότερο δυνατό από την χρηματοοικονομική κρίση.  Τα μέτρα αποτροπής της ύφεσης όμως επιβάρυναν τους κρατικούς προϋπολογισμούς με άμεση συνέπεια, την  σταδιακή μεταφορά της χρηματοοικονομικής κρίσης, σε κρίση κρατικών ελλειμμάτων. Η κατά έτος συσσώρευση των κρατικών ελλειμμάτων, αύξησε το συνολικό δημόσιο χρέος των κρατών και κυρίως των νοτίων χωρών της ευρωζώνης.

Τα υψηλά δημόσια χρέη και τα κρατικά ελλείμματα απαιτούν δραστικές αποφάσεις για να σταματήσουν να αυξάνονται.  Για να επιτευχτεί η άμεση μείωση των ελλειμμάτων θα πρέπει είτε να μειωθούν οι δημόσιες δαπάνες, είτε να αυξηθούν τα δημόσια έσοδα είτε και τα δύο ταυτόχρονα. Και οι δύο ενέργειες όμως, οδηγούν σε μείωση της ανάπτυξης και τελικά στην ύφεση. Η μείωση της ανάπτυξης μειώνει επί πλέον τα κρατικά έσοδα και διευρύνει περαιτέρω τα κρατικά ελλείμματα οπότε απαιτούνται νέες περικοπές δαπανών και νέα αύξηση των φόρων για να συγκρατηθούν ή να μειωθούν τα ελλείμματα. Και πάλι οι  ενέργειες αυτές μειώνουν περαιτέρω την ανάπτυξη, οπότε μειώνουν τα κρατικά έσοδα……... οπότε θα πρέπει να ληφθούν νέα μέτρα……. και έτσι εμφανίζεται «ένας φαύλος» κύκλος μόνιμης ύφεσης.

Για την έξοδο από αυτόν τον καταστρεπτικό κύκλο, σύμφωνα με τη Κεινσιανή θεωρία, απαιτούνται μέτρα τα οποία θα διασφαλίζουν ότι οι καταναλωτές θα μπορούν να  αγοράζουν και οι αγρότες, οι βιοτεχνίες και οι βιομηχανίες θα μπορούν να παράγουν για να επανέλθει η ανάπτυξη στο προσκήνιο. Ακολουθώντας αυτή την θεωρία πρόσφατα η Γερμανία αύξησε κατά 6,5% τους μισθούς.

Οι υγιείς δημοσιονομικά βόρειες  ευρωπαϊκές χώρες έχουν επιβάλει στις υπερχρεωμένες νότιες ευρωπαϊκές χώρες,  σκληρές δημοσιονομικές περικοπές οι οποίες μειώνουν δραματικά το διαθέσιμο εισόδημα των καταναλωτών, μειώνουν την ζήτηση με αποτέλεσμα να τις οδηγούν σε  πιο βαθειά ύφεση, μειώνοντας περαιτέρω την ικανότητα τους για να αποπληρώσουν τα χρέη τους και απομακρύνοντας κάθε προοπτική ανάπτυξης.

Τα υπερχρεωμένα νότια κράτη δεν μπορούν πλέον να χρησιμοποιήσουν την υποτίμηση του νομίσματος ως δημοσιονομικό εργαλείο, επειδή δεν έχουν πλέον εθνικό νόμισμα. Έτσι δεν έχουν κανένα εργαλείο στα χέρια τους που θα τις βοηθήσει να διασφαλίσουν ότι οι καταναλωτές θα μπορούν να αγοράζουν και οι παραγωγοί θα παράγουν ώστε να οδηγηθούν σε ανάπτυξη.

Καθώς οι χώρες αυτές δεν έχουν κανένα δημοσιονομικό εργαλείο για να ξεπεράσουν την ύφεση, εκ των πραγμάτων η μόνη λύση πλέον είναι η διαγραφή μεγάλου μέρους των χρεών πριν οι χώρες αναγκαστούν να φτάσουν σε χρεοστάσιο και αδυναμία πληρωμών οπότε θα εμφανιστούν χαοτικές καταστάσεις στην οικονομία και στην κοινωνία.

Οι μεγάλες διαγραφές των κρατικών χρεών της νότιας ευρωζώνης θα σταματήσουν την καθημερινή καταστροφή  των επιχειρήσεων και της ζωής των πολιτών η οποία είναι συνέπεια της απομόχλευσης των χρεών μέσω των δημοσιονομικών περικοπών. Επίσης είναι ο μόνος τρόπος που θα εξασφαλίσει ότι ο κόσμος θα μπορεί να αγοράζει και οι επιχειρήσεις θα μπορούν να παράγουν ώστε να οδηγηθούν οι χώρες αυτές και πάλι στην ανάπτυξη. Περαιτέρω θα  οδηγήσουν στην κοινωνική ηρεμία την Ευρώπη, στην σταθεροποίηση και στην απομάκρυνση του κινδύνου της κατάρρευσης του ευρώ. Επί πλέον θα μπορέσει να γίνει η Ευρώπη περισσότερο ενωμένη και ανταγωνιστική ώστε να αντιμετωπίσει τον έντονο ανταγωνισμό από τις αναδυόμενες χώρες –Κίνα, Ινδία, Βραζιλία, Μεξικό Ρωσία, Ινδονησία Κορέα, Τουρκία κλπ.

Η υπερχρέωση των κρατών,  καθιστά τις οικονομίες τους ευάλωτες σε «κρίσεις εμπιστοσύνης». Σε τέτοιες περιπτώσεις,  τα κράτη πρέπει να σώσουν τις εμπορικές τράπεζες προκειμένου να σωθούν οι καταθέσεις και για να συνεχίσουν να χορηγούν δάνεια. Ακολούθως οι εμπορικές τράπεζες θα πρέπει να σώσουν τα κράτη αγοράζοντας κρατικά ομόλογα. Και τελικά οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να σώσουν τις εμπορικές τράπεζες και τα κράτη.

Αυτό μπορεί να γίνει με την έκδοση ευρωομολόγων με τα οποία θα αγοραστούν προβληματικά ιδιωτικά και κρατικά δάνεια κυρίως της νότιας ευρωζώνης. Μέρος του κεφαλαίου που δεν θα μπορεί να πληρωθεί από τους δανειολήπτες θα διαγραφεί. Δάνεια για τα οποία δεν υπάρχουν χρήματα να πληρωθούν τελικά δεν θα πληρωθούν. Και οι πιστωτές και οι δανειολήπτες θα είναι ωφελημένοι από μια τέτοια ουσιαστική διαγραφή χρέους. Με τον τρόπο αυτό οι πιστωτές αναλαμβάνουν μέρος  της ευθύνης από την στιγμή που έδωσαν προβληματικά δάνεια. Φυσικά η διαδικασία της διαγραφής των χρεών πρέπει να γίνει οργανωμένα με διαπραγμάτευση μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων μερών και όχι μονομερώς.

Μια ματιά στον παρακάτω πίνακα με τα οικονομικά μεγέθη της Ελλάδος δίνει μια ελπίδα για την Ελλάδα μετά την μερική διαγραφή του δημοσίου χρέους, η οποία όμως δεν ήταν αρκετή για να ξεπεραστεί η κρίση.

Το δημόσιο χρέος από την σύσταση του Ελληνικού κράτους μέχρι το έτος 2000 ήταν 139,2 δις. Η αλόγιστη αύξηση του μετά του Ολυμπιακούς Αγώνες και μέχρι το 2009 κατά 122 δις και το τεράστιο ετήσιο έλλειμμα των 36,1 δις του 2009, δημιούργησαν την  «κρίση εμπιστοσύνης». το κράτος είχε φθάσει στο σημείο να εισπράττει 50 δις και να ξοδεύει 86,1 δις, δηλαδή ξόδευε πάνω από 70% περσότερα από τα έσοδα του. Αποτέλεσμα ήταν να μην μπορεί πλέον η Ελλάδα να λάβει  δάνεια με χαμηλά επιτόκια, οπότε αναγκάστηκε να καταφύγει σε δανεισμό από την Ευρώπη και το ΔΝΤ για να αντιμετωπίσει τα υψηλά ετήσια ελλείμματα και την πληρωμή των ληξιπρόθεσμων χρεών.

Η εφαρμογή του προγράμματος προσαρμογής των τελευταίων 2 ετών, έχει ήδη οδηγήσει στην μείωση του ελλείμματος από 36,1 δις το 2009 σε 19,6 δις το 2011. Το 2012 ο σχεδιασμός είναι να μειωθεί στα 14,1 δις και να επέλθει πρωτογενές πλεόνασμα 1,1 δις. Στον στόχο αυτό βοηθάει και η πρόσφατη οργανωμένη διαγραφεί κατά 107 δις του δημοσίου χρέους, η επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής του και η μείωση των επιτοκίων. Εδώ όμως θα πρέπει να υπάρξει μια παράταση για 2-3 έτη στην επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος ώστε να σταματήσει η εξαθλίωση των ανθρώπων.

Η θετική πορεία προς την επίτευξη του πρωτογενούς πλεονάσματος θέτει την βάση για διαπραγμάτευση μιας ακόμα οργανωμένης διαγραφής του χρέους μας,  την  οποία θα αναγκαστούν  τα Ευρωπαϊκά κράτη να αποφασίσουν εκ των πραγμάτων. Η Ελλάδα είναι αδύνατο από 19,5 δις συνολικού ελλείμματος το 2011 (συμπεριλαμβανομένων των τόκων) να περάσει σε πλεόνασμα και να αρχίσει να επιστρέφει το κεφάλαιο των  δανείων. Μέχρι σήμερα δεν έχει επιστρέψει κεφάλαιο από τα δάνεια, αλλά αντιθέτως έπαιρνε νέα δάνεια για να πληρώνει ακόμα και τους τόκους.   Ίσως να καταφέρει μετά από χρόνια να δαπανά όσα είναι τα έσοδα της. Αλλά δεν θα μπορέσει να επιστρέψει το κεφάλαιο των δανείων.  Το γεγονός ότι τα κράτη  πλέον είναι οι κύριοι πιστωτές μας, καθιστά πιο εύκολη μια ακόμα διαγραφή χρέους.

 Μια περαιτέρω διαγραφή 80-100 δις καθιστά το χρέος βιώσιμο, ελαφρύνει το έλλειμμα και τότε θα μπορεί πλέον ο Έλληνας να ανασάνει, θα μπορεί να αγοράζει και πάλι ώστε οι επιχειρήσεις να αρχίσουν να παράγουν και να έλθει η περιβόητη ανάπτυξη.   Ένα μέρος των ευρωομολόγων θα πρέπει να διατεθούν για την χρηματοδότηση αναπτυξιακών έργων μακράς πνοής με πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα στην οικονομία. Επίσης ένα άλλο μέρος,  θα πρέπει να διατεθεί για την κάλυψη των προσωρινών ελλειμμάτων που θα φέρει η  επιμήκυνση της επίτευξης πρωτογενούς πλεονάσματος για 2-3 έτη ακόμα. Σε αυτή την κατεύθυνση ίσως, βοηθά και η αλλαγή του πολιτικού σκηνικού στην Γαλλία και η πίεση που ασκεί το μεγάλο χρέος της Ισπανίας.

Φυσικά η νέα διαγραφή του χρέους δεν μας απαλλάσσει από την ευθύνη της διαγραφής από μέρους μας εκείνων των παραγόντων που θα μπορούσαν να ξαναδημιουργήσουν χρέος. (εάν το 2010 δεν είχαν ληφθεί μέτρα άμεσης μείωσης του ελλείμματος των 36,1 δις του 2009, το δημόσιο χρέος, μόνο για την κάλυψη των ετήσιων ελλειμμάτων, σε 10 χρόνια, δηλαδή μέχρι το 2019, θα έφτανε τουλάχιστον στα 660 δις (10χ36,1=361 πλέον το χρέος του 2009 299,68 δις 361+299=660 δις)).

Μια σειρά μεταρρυθμίσεων πρέπει να πραγματοποιηθούν για την αποτελεσματική λειτουργία του κράτους, της οικονομίας (μειώσεις των τιμών ώστε να ανακτηθεί η αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών) και της κοινωνίας όπου θα αναδεικνύεται η εργατικότητα και η αξιοσύνη και θα τιμωρείται η παραβατικότητα και η αυθαιρεσία. Θα πρέπει να ληφθούν μέτρα ώστε:

• Να παραμεριστούν οι δημόσιες και ιδιωτικές επαγγελματικές συντεχνίες που εμποδίζουν συνειδητά τον εκσυγχρονισμό του κράτους και της κοινωνίας, προκειμένου να υπερασπίζονται τα οφέλη τους, εις βάρος του κοινωνικού συνόλου και οι οποίες απομυζούν με νόμιμα τεχνάσματα τα υπόλοιπα  κοινωνικά στρώματα, και ουσιαστικά οικειοποιήθηκαν το μεγαλύτερο μέρος του δημοσίου χρέους .
• Να σταματήσουν να μας διοικούν μερίδες ανίκανων κρατικιστών πολιτικών, οι οποίοι αδυνατούν να λάβουν ορθές αποφάσεις προς όφελος της κοινωνίας και αφήνουν τα προβλήματα να διαιωνίζονται. Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, χρειάζονταν άνθρωποι που διαθέτουν γνώσεις, οργανωτικότητα,  πρωτοβουλία, ικανότητα προσαρμογής και δυνατότητα λύσης προβλημάτων.
• Υγιείς συνδικαλιστές να αντικαταστήσουν τους  αργόμισθους συνδικαλιστές που κλείνουν τις επιχειρήσεις και οδηγούν τους ίδιους τους  εργαζόμενους στην ανεργία.
• Το δημόσιο να κοστολογεί ορθά τις δαπάνες του, τα τεχνικά έργα κλπ. ώστε να μην λεηλατείται από τους προμηθευτές του δημοσίου.
• Να αλλάξει η επί χρόνια μπολιασμένη κουλτούρα του βολέματος στο δημόσιο  και της ελάσσονος προσπάθειας ώστε να απελευθερωθούν οι δημιουργικές δυνάμεις των πολιτών και να τονωθεί η επιχειρηματικότητα.

Πολλές ακόμα μεταρρύθμισες είναι απαραίτητες ώστε οι νέοι να αρχίσουν να παράγουν κυρίως δημιουργώντας την δική τους  επιχείρηση.  Έτσι θα μπορούν και αυτοί να αγοράζουν και κατά συνέπεια θα μπορούν και οι επιχειρήσεις να  παράγουν και να προσλαμβάνουν νέους οι οποίοι με την σειρά τους θα μπορούν να αγοράζουν και ούτω καθεξής. Με τον τρόπο αυτό θα αντιστραφεί ο παραπάνω καταστροφικός «φαύλος» κύκλος και  θα μετατραπεί, η καταστροφή που επέφερε η κρίση, σε ευκαιρία δημιουργίας μιας νέα Ελλάδας.

 Τα πολιτικά κόμματα θα πρέπει να σταματήσουν να λαϊκίζουν και να εκμεταλλεύονται την απόγνωση των αδύναμων ανθρώπων και ιδίως των ανέργων.  Θα πρέπει, όλα μαζί τα κόμματα, ή τουλάχιστον τα περισσότερα,  να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι, και με σοφία να χαράξουν μια στρατηγική, σε συντονισμό,  με τα άλλα νότιο- ευρωπαϊκά κράτη, για περαιτέρω διαγραφή του δημοσίου  χρέους και για την μερική διαγραφή ιδιωτικών χρεών. Και φυσικά μια επιτροπή ειδικών και σοφών, θα πρέπει να συντάξει ένα δικό μας πρόγραμμα ανάπτυξης για την επόμενη εικοσαετία,  ώστε ποτέ πλέον να μην μπορεί κανένας να μας επιβάλει νέα μνημόνια.