Οι βουλευτές δεν μπορούν να ελέγχουν βουλευτές

Μια επιτροπή ελέγχου, κατά το πρότυπο του Συνηγόρου του Πολίτη, που θα δίνει λόγο στη Βουλή αλλά δεν θα περιλαμβάνει βουλευτές, μπορεί και πρέπει να αντικαταστήσει τις εξεταστικές

Πολλοί υποστηρίζουν πως η διαφθορά στον πολιτικό χώρο δεν υπάρχει μόνο στη χώρα μας, αλλά και σε όλες τις άλλες χώρες της Eυρωζώνης. Αυτό είναι σωστό μόνο που εμείς έχουμε πρωτιά σ' αυτό το σπορ. Πώς εξηγείται αυτή η κατάσταση; Από μια μακροϊστορική σκοπιά το ελληνικό κράτος είναι «μεταοθωμανικό». Πιο συγκεκριμένα, στην οθωμανική αυτοκρατορία η έλλειψη αυτόνομων πόλεων και η εξάρτηση της αστικής/εμπορικής τάξης από τον σουλτάνο δημιούργησε μια κατάσταση όπου τα «ενδιάμεσα» στρώματα μεταξύ Πύλης και υπηκόων ήταν αδύνατα. Η επιβίωσή τους εξαρτιόταν άμεσα από την καλή θέληση του αρχηγού του κράτους. Ετσι δεν μπόρεσαν να λειτουργήσουν σαν ανάχωμα στις αρπακτικές, ληστρικές τάσεις του «σουλτανισμού» (βλ. Weber). Η γενικευμένη κρατική διαφθορά ήταν κάτι το φυσιολογικό, αναπόφευκτο, απόλυτα αναμενόμενο.

Στη δυτική Ευρώπη από την άλλη μεριά η ανάπτυξη αυτόνομων από την κεντρική εξουσία πόλεων δημιούργησε μια ισχυρή αστική τάξη που επέφερε μια ισορροπία δύναμης μεταξύ μοναρχίας και της άρχουσας τάξης (αριστοκρατικής και αστικής). Είναι μ' αυτόν τον τρόπο που σταδιακά δημιουργήθηκε ένα κράτος δικαίου και μια ισχυρή κοινωνία πολιτών που ήλεγχε σ' ένα μεγάλο βαθμό την κρατική ασυδοσία. Αυτές οι διαφορές μεταξύ Ελλάδας και Δύσης είναι σημαντικές για να καταλάβουμε την κατάσταση της χώρας σήμερα. Είτε κοιτάξουμε τις σχέσεις της δημόσιας διοίκησης και της εκάστοτε κυβέρνησης με τους πολίτες (στον χώρο της πολεοδομίας, της φορολογίας, των δημοσίων έργων κτλ.) είτε τη σχέση των πολιτικών με τους ψηφοφόρους τους και με οικονομικά συμφέροντα - παντού οι παράνομες συναλλαγές κυριαρχούν, οι μίζες και τα ρουσφέτια εξακολουθούν να είναι το κύριο μέσο (δυσ)λειτουργίας του κομματικοκρατικού συστήματος. Υπάρχουν τρόποι άμβλυνσης αυτής της απαράδεκτης κατάστασης; Νομίζω πως υπάρχουν. Ισως με την κρίση ήρθε η στιγμή να προχωρήσει η χώρα σε βασικές θεσμικές αλλαγές.

Λόγω έλλειψης χώρου θα αναφέρω ένα μόνο παράδειγμα πιθανών αλλαγών, αυτό των εξεταστικών επιτροπών της Βουλής. Ενας λόγος για την απαξίωση των κομμάτων έχει να κάνει με το ότι για πάρα πολλές υποθέσεις, από τα κομματικά ταμεία και τα εκλογικά έξοδα μέχρι το «πόθεν έσχες» των μελών του Κοινοβουλίου, είναι βουλευτές που ελέγχουν βουλευτές. Ως αποτέλεσμα τίποτα δεν βγαίνει στο φως, κανείς δεν τιμωρείται. Είναι επιτέλους καιρός η προβλεπόμενη από το Σύνταγμα επιτροπή ελέγχου να μην αποτελείται από βουλευτές. Οσο για τους ανώτατους δικαστικούς που το Σύνταγμα προβλέπει τη συμμετοχή τους, δεν θα πρέπει να αποτελούν την πλειοψηφία.

Η επιτροπή θα ελέγχει όλες τις διαδικασίες που σχετίζονται με τα οικονομικά των πολιτικών και των κομμάτων. Οπως ο Συνήγορος του Πολίτη, η επιτροπή ελέγχου θα πρέπει μεν να δίνει λόγο στη Βουλή αλλά θα διοικείται από μια κοινά αποδεκτή εξωκοινοβουλευτική προσωπικότητα, το έργο της οποίας θα υποστηρίζεται από εμπειρογνώμονες, ορκωτούς λογιστές, φοροτεχνικούς, οικονομολόγους κτλ.. Τέτοιου είδους μηχανισμοί ελέγχου θα ανακτήσουν ένα μέρος της χαμένης εμπιστοσύνης των πολιτών.

Ο Νίκος Μουζέλης είναι Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο LSE